Ξενοφώντος
Ελληνικά «Βιβλίο 2. Κεφάλαιο 2. §16-23» [Ερμηνευτικές ερωτήσεις] Κεφάλαιο II_16-17 1. Ποια δικαιολογία πρόβαλε στους συµπολίτες
του ο Θηραµένης για τη χρονοτριβή του µακριά από την Αθήνα; Πώς κρίνετε εσείς αυτή τη δικαιολογία; Ο
Θηραμένης, προκειμένου να δικαιολογήσει την πολύμηνη απουσία του, ισχυρίστηκε
πως το πρώτο διάστημα τον είχε θέσει υπό περιορισμό ο Λύσανδρος και πως
ακολούθως του έδωσε τη διαταγή να μεταβεί στη Σπάρτη, διότι μόνο οι έφοροι
είχαν την αρμοδιότητα να δίνουν απαντήσεις σχετικά με τις προθέσεις και τις
επιδιώξεις της Σπάρτης. Η δικαιολογία αυτή -αν και όπως αφήνει να εννοηθεί ο
ιστορικός δεν ήταν ειλικρινής- θα μπορούσε να θεωρηθεί πιστευτή, αν ληφθεί
υπόψη πως υπό τις συνθήκες πολιορκίας που βρισκόταν η Αθήνα κάθε χρονοτριβή λειτουργούσε
υπέρ της Σπάρτης, οπότε δεν θα ήταν απίθανο ο Λύσανδρος να είχε κατακρατήσει
σκόπιμα τον απεσταλμένο των Αθηναίων. Το βέβαιο, πάντως, είναι πως η
δικαιολογία του Θηραμένη θεωρήθηκε επαρκής από τους συμπολίτες του, αφού ακολούθως
του έδωσαν τη δικαιοδοσία να διαπραγματευτεί τους όρους της ειρήνευσης. 2. πότερον ἐξανδραποδίσασθαι τὴν πόλιν βουλόµενοι ἀντέχουσι (ενν. οἱ Λακεδαιµόνιοι) περὶ τῶν τειχῶν ἢ πίστεως ἕνεκα: Να προσδιορίσετε µε βάση το χωρίο αυτό σε
ποια κατάσταση είχαν περιέλθει οι Αθηναίοι. Η επίμονη και ανυποχώρητη απαίτηση της Σπάρτης για
το γκρέμισμα των τειχών της Αθήνας φανερώνει την εξαιρετικά δύσκολη θέση στην
οποία είχε περιέλθει η άλλοτε πανίσχυρη πόλη των Αθηνών. Με δεδομένο το γεγονός
πως η πόλη ήταν υπό πολιορκία, πως οι πηγές τροφοδοσίας από τη Θράκη είχαν
περάσει στα χέρια των Σπαρτιατών και πως ο στόλος της είχε υποστεί πανωλεθρία
στους Αιγός Ποταμούς γίνεται αντιληπτό πως οι Αθηναίοι ήταν αντιμέτωποι με την
ανάγκη επώδυνων διαδικασιών συνθηκολόγησης. Υπό κανονικές συνθήκες οι Αθηναίοι
δεν θα διανοούνταν καν να πειράξουν τα ισχυρά τείχη της πόλης τους. Έχοντας,
όμως, απωλέσει κάθε διαπραγματευτικό χαρτί, όφειλαν να θέσουν προς συζήτηση
κάθε πιθανή απαίτηση της νικήτριας Σπάρτης. 3. Ποια σηµασία είχε για το Θηραµένη η εκλογή
του από τους Αθηναίους ως πρεσβευτή αυτοκράτορα; Πώς είχε προετοιµάσει ο ίδιος την εκλογή του αυτή; Ο
Θηραμένης, ως πολιτικός ολιγαρχικών πεποιθήσεων και ως φιλολάκωνας, αποκτούσε
μέσω της θέσης αυτής τη δυνατότητα να επηρεάσει δραστικά τις εξελίξεις στην
Αθήνα, οδηγώντας την πόλη του στο να αποδεχτεί τους όρους ειρήνευσης που έθεταν
οι Σπαρτιάτες. Για τον Θηραμένη μια τέτοια εξέλιξη ήταν θετική, εφόσον σήμαινε
πως θα είχε ως αποτέλεσμα την αλλαγή πολιτεύματος στην πόλη του με την επιβολή
μιας ολιγαρχικής διακυβέρνησης. Θα οδηγούταν, δηλαδή, η Αθήνα στην απόκτηση
ενός πολιτεύματος που ήταν, κατά τη γνώμη του Θηραμένη, προτιμότερο από τη
δημοκρατία. Προκειμένου
να διασφαλίσει τη θέση αυτή ο Θηραμένης είχε δηλώσει με κάθε τρόπο την προθυμία
του να λειτουργήσει ως διαμεσολαβητής μεταξύ των δύο πόλεων. Είχε φροντίσει,
μάλιστα, να κερδίσει την εμπιστοσύνη των συμπολιτών του μέσα από τη μετριοπαθή
και συνετή συμπεριφορά του. Ως εκ τούτου, οι Αθηναίοι, αν και γνώριζαν τις
πολιτικές του πεποιθήσεις, τον θεωρούσαν αντικειμενικό και αρκετά αφοσιωμένο
στην πόλη τους, ώστε να εγκρίνουν την εκλογή του στη θέση του πρεσβευτή
αυτοκράτορα. 4. Τι µπορούµε να συµπεράνουµε για τις σχέσεις
του Θηραµένη µε το Λύσανδρο και τους Λακεδαιµονίους; Πόσο πιστευτός νοµίζετε ότι έγινε ο Θηραµένης από τους συµπατριώτες του
για τις ενέργειές του και την πολιτική του απέναντι στη Σπάρτη; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Η
μετέπειτα εκλογή του Θηραμένη ως ενός από τους τριάκοντα τυράννους της Αθήνας
καθιστά εμφανή τη συνεργασία ή έστω την αμοιβαία εκτίμηση ανάμεσα στον Θηραμένη
και τον Λύσανδρο και, κατ’ επέκταση, τη Σπάρτη. Η χρονοτριβή που επιθυμεί ο
Λύσανδρος για να οδηγηθούν οι Αθηναίοι στην απόγνωση εξυπηρετεί συνάμα τα
σχέδια του Θηραμένη για πολιτειακή αλλαγή στην πόλη του. Προκύπτει, άρα,
ταύτιση συμφερόντων και πιθανή συνεργασία μεταξύ τους. Οι
Αθηναίοι δεν φαίνεται να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στον Θηραμένη, εφόσον
θεωρούν πως ένας φιλολάκωνας συνομιλητής είναι προτιμότερος για τις διαπραγματεύσεις
με τη Σπάρτη, εφόσον θα γινόταν φιλικότερα αποδεκτός από τους εφόρους. Ακόμη,
άλλωστε, κι αν υπήρχαν υπόνοιες πως ο Θηραμένης λειτουργεί υπονομευτικά για τα
συμφέροντα της Αθήνας, δεν υπήρχαν περιθώρια για να ελεγχθεί αυτό το ζήτημα,
αφού οι Αθηναίοι ήδη λιμοκτονούσαν. Υπ’ αυτή την έννοια, είτε ο Θηραμένης
γίνεται πιστευτός είτε όχι, διασφαλίζει τη θέση του πρεσβευτή, γεγονός που
υποδηλώνει πως οι συμπολίτες του τον θεωρούν κατάλληλο για τη συγκεκριμένη
αποστολή. 5. Ποια περιθώρια δράσης είχε η εκκλησία του
δήµου στα πλαίσια της κατάστασης που είχε διαµορφωθεί την εποχή της εκλογής του
Θηραµένη ως πρεσβευτή-αυτοκράτορα; Να
δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Ο πλήρης αποκλεισμός της πόλης από τους Σπαρτιάτες
και η συνεπαγόμενη έλλειψη τροφίμων έχουν οδηγήσει τους Αθηναίους σε πλήρη απόγνωση.
Το γεγονός πως οι πολίτες της Αθήνας ήταν αντιμέτωποι με τον άμεσο κίνδυνο της
λιμοκτονίας δεν άφηνε πολλά περιθώρια στην εκκλησία του δήμου για νέες
καθυστερήσεις, προκειμένου να ελεγχθεί η στάση του Θηραμένη και να διερευνηθεί
το κατά πόσο ήταν ειλικρινής σε σχέση με τα όσα έλεγε και έπραττε. Η εκκλησία
του δήμου, επομένως, όφειλε να δράσει τάχιστα και, άρα, να λάβει αποφάσεις
χωρίς τη δυνατότητα ενδελεχούς αναζήτησης των κατάλληλων προσώπων για τη
συγκεκριμένη κρίσιμη αποστολή πρεσβευτών στη Σπάρτη. 6. Να χαρακτηρίσετε το Θηραµένη µε βάση τις
πληροφορίες που αντλούµε από το κείµενο για τη δράση του. Ο
Θηραμένης, προκειμένου να εξαναγκάσει τους συμπολίτες του να δεχτούν τους όρους
ειρήνευσης που θέτει η Σπάρτη, δεν διστάζει να προδώσει την εμπιστοσύνη τους
και να συνεργαστεί με τον Λύσανδρο. Απώτερος στόχος του ήταν να επέλθει
πολιτειακή μεταβολή στην Αθήνα, ώστε να επιβληθεί ολιγαρχικό πολίτευμα. Η δράση
αυτή του Θηραμένη επιτρέπει τη θέασή του ως δόλιου και αναξιόπιστου προσώπου,
εφόσον εκμεταλλεύεται τις περιστάσεις για να προωθήσει τους δικούς του σκοπούς.
Θα μπορούσε, ωστόσο, να υποστηριχθεί η άποψη πως από τη δική του οπτική πράττει
ό,τι ο ίδιος θεωρεί καλύτερο για την πόλη και τους συμπολίτες του, αφού η ήττα
από τους Σπαρτιάτες ήταν πια δεδομένη πραγματικότητα. Ίσως ο Θηραμένης θεώρησε
πως μια πιθανή προσπάθεια των συμπολιτών του να απορρίψουν τους όρους των
Σπαρτιατών να οδηγούσε σε σκλήρυνση της στάσης που θα ακολουθούσε η Σπάρτη.
Θέλησε, έτσι, να προφυλάξει τους συμπολίτες του από μάταιους «ηρωισμούς», ώστε
να αποφευχθούν χειρότερες εξελίξεις. Υπ’ αυτό το πρίσμα, η δράση του λαμβάνει
πατριωτικό χαρακτήρα, αφού ο Θηραμένης δρα με βάση το τι πιστεύει ο ίδιος ότι
υπηρετεί καλύτερα τα συμφέροντα της πόλης του. Κεφάλαιο II_18-20 1. Ποιες διαδικασίες ακολουθήθηκαν στη Σπάρτη
προκειµένου να ληφθεί απόφαση για την τύχη της Αθήνας και ποιοι συµµετείχαν στην τελευταία συνεδρίαση; Οι Σπαρτιάτες προκειμένου να οδηγηθούν στη λήψη της
τελικής απόφασης για την τύχη της Αθήνας κάλεσαν σε συνεδρίαση εκπροσώπους τόσο
από τις συμμαχικές τους πόλεις όσο και από την ηττημένη Αθήνα. Κατ’ αυτό τον
τρόπο υπήρχε η δυνατότητα να ακουστούν αφενός οι απόψεις όλων των συμμάχων
τους, ώστε να γνωρίζει η Σπάρτη τις διαθέσεις τους, και αφετέρου να υπάρχουν
από τη μεριά της Αθήνας πρεσβευτές με την κατάλληλη εξουσιοδότηση, ώστε να
ολοκληρωθεί η όλη διαδικασία. Οι Σπαρτιάτες, αν και προφανώς έχουν τον πρώτο λόγο
σε αυτή την τελική συνεδρίαση, δίνουν το βήμα στους συμμάχους τους, ώστε να
φαίνεται πως λαμβάνουν υπόψη τις επιθυμίες τους και πως σέβονται την ανεξάρτητη
βούλησή τους. Δεν είχε, άλλωστε, τελειώσει ακόμη οριστικά ο πόλεμος, για να
αποκαλύψουν πλήρως τις ηγεμονικές τους διαθέσεις. 2. Με βάση τον ενδεχόµενο αφανισµό των
Αθηναίων, πώς κρίνετε την κατεδάφιση µιας πόλης και τον εξανδραποδισµό των
κατοίκων της ως µέσο επίλυσης των διαφορών στον πόλεµο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Η κατεδάφιση μιας ολόκληρης πόλης και η αντιμετώπιση
του συνόλου των κατοίκων της ως δούλων φανερώνει ακραία εχθρότητα και ακραία
διάθεση εκδικητικότητας, γεγονός που λειτουργεί υπονομευτικά για τη μελλοντική
συνύπαρξη των αντιμαχόμενων πόλεων-κρατών. Μια τέτοια κίνηση λειτουργεί ως
αδιανόητης σκληρότητας προηγούμενο, το οποίο προετοιμάζει το έδαφος για εξίσου
βίαιες επιλύσεις διαφορών και σε πιθανές μελλοντικές αναμετρήσεις. Μεταδίδει
μηνύματα μίσους και απανθρωπιάς που μολύνουν κατ’ ουσία το πνεύμα όλων των
ανθρώπων και τους προετοιμάζει για αντίστοιχες ακρότητες. Κατά τη γνώμη μου,
ιδανική λύση σε κάθε ανάλογη περίπτωση είναι η επίδειξη ελέους και συγχώρεσης,
ώστε να επέλθει το γρηγορότερο δυνατό η λήθη των διενέξεων. Με το να
επιδεικνύουν οι αντίπαλοι επιείκεια υποδηλώνουν πως είναι έτοιμοι να αφήσουν
στο παρελθόν τις διαφορές τους και να οικοδομήσουν ένα κλίμα διαρκέστερης
ειρήνης στις βάσεις του σεβασμού και της αλληλοκατανόησης. 3. Ποια ήταν η απάντηση των Σπαρτιατών στην
πρόταση των Κορινθίων, των Θηβαίων και άλλων Ελλήνων για ολοκληρωτική
καταστροφή της Αθήνας; Πώς κρίνετε
την απάντηση των Σπαρτιατών; Οι Σπαρτιάτες αρνήθηκαν να εφαρμόσουν την πρόταση
των συμμάχων τους που ήθελαν την πλήρη καταστροφή της Αθήνας, διότι επρόκειτο
για μία πόλη που στο παρελθόν είχε προσφέρει σημαντικότατες υπηρεσίες σε όλη
την Ελλάδα. Ο ρόλος της Αθήνας στην αντιμετώπιση του περσικού κινδύνου είχε
υπάρξει καταλυτικός, οπότε θα αποτελούσε μεγάλη αγνωμοσύνη από τη μεριά των
υπόλοιπων Ελλήνων μια τέτοια εκδικητική στάση απέναντι στους Αθηναίους. Η
Σπάρτη υπενθυμίζει, επομένως, στους άλλους Έλληνες πως χάρη στην Αθήνα σώθηκαν
παλαιότερα από τους Πέρσες, οπότε οφείλουν τώρα να αντιμετωπίσουν την πόλη αυτή
με σεβασμό, έστω κι αν βρίσκεται στο έλεός τους. Πρόκειται για μια απάντηση που
αναδεικνύει τη μεγαλοψυχία των Σπαρτιατών και τη σαφή πρόθεσή τους να
αναγνωρίσουν τα όσα οφείλουν στους Αθηναίους για τη γενναιότητά τους, όταν όλη
η Ελλάδα κινδύνευε από έναν κοινό εχθρό. 4. Πώς χαρακτηρίζετε τους Λακεδαιµονίους για
την απόφασή τους σχετικά µε την τύχη της Αθήνας; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας. Οι Λακεδαιμόνιοι, αν και είχαν τη δυνατότητα να
καταστρέψουν ολοσχερώς τον αντίπαλό τους, εμφανίζονται μετριοπαθείς και
πρόθυμοι να δείξουν τον οφειλόμενο σεβασμό στους Αθηναίους, ώστε να μη φανούν
αχάριστοι και αγνώμονες απέναντι σε μια πόλη με τόσο σημαντική συνεισφορά στην
αντιμετώπιση του περσικού κινδύνου. Έτσι, σε αντίθεση με τις άλλες ελληνικές
πόλεις, η Σπάρτη εμφανίζεται να αντιλαμβάνεται το χρέος της απέναντι στην
Αθήνα. Παραλλήλως, βέβαια, είναι θεμιτό να ληφθεί υπόψη πως η καταστροφή της
Αθήνας δεν θα εξυπηρετούσε τόσο τη Σπάρτη όσο άλλες πόλεις, όπως ήταν η
Κόρινθος και η Θήβα. Για την Κόρινθο η Αθήνα ήταν εμπορική αντίπαλος, ενώ για
τη Θήβα η γεωγραφικά κοντινή Αθήνα αποτελούσε εμπόδιο στις επεκτατικές της
φιλοδοξίες. Ως εκ τούτου, η απόφαση των Σπαρτιατών να διατηρήσουν την ύπαρξη
της Αθήνας ενέχει και το στοιχείο της μακροπρόθεσμης πολιτικής, εφόσον
διασφαλίζουν την παρουσία ενός δυνητικού αντιπάλου για τον περιορισμό των πιο
φιλόδοξων από τους «συμμάχους» τους. 5. Να προσδιορίσετε τους λόγους που έκαναν
τους Κορινθίους, τους Θηβαίους και άλλους Έλληνες (συµµάχους των Σπαρτιατών) να
προτείνουν τον αφανισµό των Αθηναίων κατά τη λήξη του Πελοποννησιακού πολέµου. Οι Αθηναίοι κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας τους
στον ελληνικό χώρο επέδειξαν συμπεριφορές αδιανόητης σκληρότητας απέναντι στις
πόλεις που τόλμησαν να αμφισβητήσουν την εξουσία τους ή θέλησαν να
αποδεσμευτούν από τον έλεγχό τους. Δεν δίσταζαν να σφαγιάζουν τον ανδρικό
πληθυσμό πόλεων, να πωλούν ως σκλάβους τις γυναίκες και τα παιδιά ή να
απομακρύνουν συνολικά τον πληθυσμό μιας περιοχής. Τέτοιου είδους συμπεριφορές
είχαν καταστήσει την Αθήνα ιδιαιτέρως μισητή και δικαιολογούν εν μέρει την
επιθυμία άλλων πόλεων να αφανίσουν τους Αθηναίους. Παραλλήλως, όμως, η Αθήνα
ήταν μια ισχυρή εμπορική και στρατιωτική δύναμη, με αποτέλεσμα να μπαίνει
εμπόδιο στα σχέδια άλλων πόλεων, οι οποίες έβρισκαν εκείνη τη στιγμή την
ευκαιρία να απαλλαχθούν μια και καλή από έναν σημαντικό εμπορικό ή και
στρατιωτικό αντίπαλο. 6. Γιατί στους όρους της ειρήνης
περιλαµβανόταν η κατεδάφιση των τειχών της Αθήνας και η παράδοση όλων σχεδόν
των πλοίων της; Πρόθεση της Σπάρτης είναι να μπορεί να θέσει υπό τον
έλεγχό της την Αθήνα και, συνάμα, να διασφαλίσει πως δεν θα έχει τη δυνατότητα
η αντίπαλός της να ανακτήσει σύντομα την πρότερη δύναμή της. Υπ’ αυτή την
έννοια, η κατεδάφιση των τειχών απογυμνώνει την Αθήνα από το μέσο εκείνο που
την καθιστούσε σχεδόν απόρθητη, ενώ η παράδοση του στόλου της της αφαιρεί το
μέσο εκείνο που της διασφάλιζε αφενός εμπορική δύναμη και αφετέρου στρατιωτική
υπεροχή. Μια ατείχιστη Αθήνα, χωρίς πλοία, είναι μια πόλη που οι Σπαρτιάτες με
τους συμμάχους τους μπορούν εύκολα να ελέγχουν και, αν χρειαστεί, να υποτάξουν
εκ νέου, όποτε το θελήσουν. 7. ἕπεσθαι Λακεδαιµονίους: Να προσδιορίσετε τη σηµασία που είχε ο όρος
αυτός για τους Αθηναίους. Ο
όρος αυτός συνιστά σημαντική πηγή ταπείνωσης για τους άλλοτε πανίσχυρους
Αθηναίους, εφόσον τους εξαναγκάζει να τεθούν υπό τον απόλυτο έλεγχο των
Σπαρτιατών και τους αφαιρεί τη δυνατότητα λήψης στρατιωτικών πρωτοβουλιών. Οι
Αθηναίοι τρέπονται από ηγέτες του ελληνικού χώρου σε απλοί ακόλουθοι και
υποχείρια των Σπαρτιατών, με αποτέλεσμα η ταπείνωσή τους να γίνεται αντιληπτή
σε κάθε άκρη του ελληνικού χώρου. Παραλλήλως, μάλιστα, οι Αθηναίοι ενδέχεται να
αναγκαστούν να εκστρατεύσουν εναντίον συμμαχικών τους πόλεων, αφού οι δικοί της
σύμμαχοι ήταν συνήθως αντίπαλοι των Σπαρτιατών. 8. Πόσο επαχθείς για τους Αθηναίους ήταν
οι όροι της ειρήνης; Να
δικαιολογήσετε την άποψή σας. Οι όροι της ειρήνης που επέβαλαν οι Σπαρτιάτες στους
Αθηναίους ήταν εξαιρετικά επαχθείς, εφόσον όχι μόνο καθιστούσαν την άλλοτε
πανίσχυρη Αθήνα αδύναμη, αλλά υπονόμευαν και την εσωτερική της λειτουργία και
σταθερότητα. Ο κρίσιμος για τους Σπαρτιάτες όρος του γκρεμίσματος των τειχών
της Αθήνας και του Πειραιά στερούσε από τους Αθηναίους το πλέον σημαντικό για
την ασφάλειά τους μέσο. Η Αθήνα έπαυε να είναι πια μια απόρθητη πόλη και
γινόταν ευάλωτη σε κάθε επόμενη επίθεση εναντίον της. Σημαντικό, επίσης, πλήγμα
συνιστούσε η αφαίρεση του στόλου της, καθώς οι Αθηναίοι έχαναν το ισχυρότερο πολεμικό
τους μέσο και, κατ’ επέκταση, την κύρια πηγή στρατιωτικής ισχύος. Με τον
εξαναγκασμό τους, μάλιστα, να έχουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τη
Σπάρτη, και, συνάμα, με την υποχρέωση να ακολουθούν τους Σπαρτιάτες σε όποια
επιχείρηση διεξήγαν εκείνοι, οι Αθηναίοι από τη μία ταπεινώνονται κι από την
άλλη χάνουν τη δυνατότητα διαμόρφωσης νέων πιθανών συμμαχιών προκειμένου να
απαλλαγούν από τον έλεγχο της Σπάρτης. Ο όρος, τέλος, της επιστροφής των
εξόριστων Αθηναίων αποτελούσε πλήγμα για την εσωτερική συνοχή της πόλης, διότι
οι εξόριστοι ήταν κυρίως ολιγαρχικοί, οι οποίοι θα έβρισκαν την ευκαιρία να
αντιταχθούν στο δημοκρατικό πολίτευμα και να εκδικηθούν εκείνους που πέτυχαν τη
δίωξή τους από την πόλη. Δημιουργούνταν, έτσι, μέσω των όρων της ειρήνης οι
προϋποθέσεις για την πλήρη εξασθένιση της Αθήνας. 9. Το ένδοξο ιστορικό παρελθόν του ηττηµένου
αναγνωρίζεται κάποτε από τους αντιπάλους ως επαρκής όρος για να τον σεβαστούν.
Αυτό συνέβη µε την περίπτωση των
ηττηµένων Αθηναίων. Οι Σπαρτιάτες τους
σεβάστηκαν και τους υπερασπίστηκαν λόγω παρελθόντος. Πώς θα χαρακτηρίζατε το γεγονός αυτό; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Η
πρωτοβουλία των Σπαρτιατών να αντιταχθούν στο εκδικητικό μένος των συμμάχων
τους απέναντι στην Αθήνα φανερώνει τη διάθεσή τους να σεβαστούν την πολύτιμη
συνεισφορά των Αθηναίων σε κρίσιμες για τον ελληνικό χώρο περιόδους. Σε
αντίθεση με τους υπόλοιπους Έλληνες οι Σπαρτιάτες δεν ξεχνούν πως χάρη στους
Αθηναίους διασώθηκε η Ελλάδα κατά τους περσικούς πολέμους. Αναγνωρίζουν, έτσι,
τα όσα οφείλουν στην Αθήνα και προβαίνουν σε μια πράξη γενναιοδωρίας ως
ανταπόδοση για την επωφελή γενναιότητα των Αθηναίων του παρελθόντος. Η επιλογή
αυτή των Σπαρτιατών αποτελεί σαφή έκφραση σεβασμού της οφειλόμενης ευγνωμοσύνης
και λειτουργεί ως πρότυπο όχι μόνο για τις διακρατικές αλλά και για τις
διαπροσωπικές σχέσεις. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να δείχνουν αγνωμοσύνη σε όσους
τους ωφέλησαν στον παρελθόν. Οφείλουν να αναγνωρίζουν την ευεργεσία που
δέχτηκαν και να ανταποδίδουν με τρόπο ανάλογο την κατάλληλη στιγμή. Κεφάλαιο II_21-23 1. Από ποια συναισθήµατα διακατέχονταν οι Αθηναίοι κατά την επάνοδο του
Θηραµένη από τη Σπάρτη και γιατί; Οι Αθηναίοι βιώνουν συναισθήματα απόγνωσης και
φόβου, διότι η έλλειψη τροφίμων έχει ήδη οδηγήσει αρκετούς πολίτες στον θάνατο,
με αποτέλεσμα να ανησυχούν πως θα βρεθούν σύντομα όλοι σε ανάλογη κατάσταση
λιμοκτονίας. Οι Αθηναίοι έχουν συνειδητοποιήσει πλήρως την κρισιμότητα της
κατάστασης, οπότε αγωνιούν εύλογα για την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων, μιας
και αντιλαμβάνονται πως πλέον η ζωή όλων τους βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο.
Γνωρίζουν πως αν ο Θηραμένης δεν έχει επιτύχει τη διασφάλιση μιας συμφωνίας, ο
αποκλεισμός της Αθήνας θα συνεχιστεί και πως τα ελάχιστα τρόφιμα θα τελειώσουν. 2. Ποιες ήταν οι αντιδράσεις των Αθηναίων κατά
την επάνοδο της αντιπροσωπείας τους από τη Σπάρτη; Πόσο δικαιολογηµένες τις κρίνετε; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας. Όταν
η αντιπροσωπεία επέστρεψε από τη Σπάρτη πλήθος Αθηναίων έσπευσαν να βρεθούν
κοντά τους, περικυκλώνοντάς τους, διότι ήθελαν να μάθουν αμέσως τα αποτελέσματα
των διαπραγματεύσεων. Η αγωνία τους να πληροφορηθούν το γρηγορότερο δυνατό το
τι συνέβη στη Σπάρτη ήταν απολύτως δικαιολογημένη, καθώς έβλεπαν ήδη συμπολίτες
τους να πεθαίνουν από την πείνα και ο φόβος τους κορυφωνόταν. Η επίγνωση,
επομένως, πως το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων θα έκρινε το αν θα ζήσουν ή
όχι αποτελούσε ικανό λόγο για να τους ωθήσει να τρέξουν κοντά στους πρέσβεις,
για να λάβουν τις πολύτιμες πληροφορίες. 3. Εἰσιόντας δ' αὐτοὺς ... τῶν ἀπολλυµένων τῷ λιµῷ: Ποια αξία αποκτά ως προς την εξιστόρηση των γεγονότων η χρήση -στο χωρίο αυτό- από τον Ξενοφώντα πολλών
ρηµατικών τύπων που δηλώνουν διάρκεια; Ο
ιστορικός επιχειρεί να δώσει έμφαση στην κρισιμότητα της κατάστασης, αφού για
τους Αθηναίους έστω και η μικρότερη καθυστέρηση θα σήμαινε ακόμη περισσότερους
νεκρούς εξαιτίας της έλλειψης τροφίμων. Για τον λόγο αυτό στο πλαίσιο της
αφήγησης ο Ξενοφώντας τονίζει πως από την πρώτη κιόλας στιγμή της έλευσης των
πρέσβεων («Εἰσιόντας
δ’ αὐτοὺς») σπεύδει να τους
περικυκλώσει μεγάλο πλήθος πολιτών, καθώς, όπως εμφατικά τονίζεται από τον
ιστορικό δεν υπήρχε κανένα χρονικό περιθώριο για περαιτέρω καθυστερήσεις («οὐ γὰρ ἔτι ἐνεχώρει μέλλειν»). Ο
χρόνος διαδραματίζει κρισιμότατο ρόλο πλέον, αφού κάθε μέρα που περνάει
σημαίνει ακόμη μεγαλύτερο αριθμό νεκρών. 4. Ποια αποδοχή είχαν οι απόψεις του Θηραµένη από τους Αθηναίους; Να γράψετε
αν συµφώνησαν
ή
διαφώνησαν
µαζί του
και να εκτιµήσετε
τους λόγους
που υπαγόρευαν
τη στάση
τους απέναντι
στις προτάσεις των Σπαρτιατών
και στην προτροπή
του Θηραµένη. Η
πλειονότητα των Αθηναίων επιδοκιμάζει την πρόταση του Θηραμένη και αποδέχεται
τους σκληρότατους για την πόλη τους όρους της ειρήνης λόγω του μεγάλου αριθμού
των νεκρών από την πείνα. Αναγνωρίζουν, βέβαια, πως οι όροι είναι ιδιαίτερα
επαχθείς, αλλά κατανοούν την ίδια στιγμή πως δεν έχουν περιθώρια νέων
διαπραγματεύσεων, μιας και απειλείται άμεσα η ζωή τους. Υπήρξαν, σαφώς,
ορισμένοι Αθηναίοι που θεώρησαν απαράδεκτους τους όρους ειρήνης, αλλά η άποψή
τους δεν μπορούσε να εισακουστεί τη στιγμή που γύρω τους έπεφταν νεκροί
συμπολίτες τους από την πείνα. Τα πράγματα θα ήταν, φυσικά, τελείως διαφορετικά
αν είχε απομείνει στην Αθήνα κάποια δυνατότητα ανεφοδιασμού. Με δεδομένο, όμως,
τον πλήρη αποκλεισμό της πόλης οποιαδήποτε σκέψη αντίδρασης ή καθυστέρησης
ισοδυναμούσε με «αυτοκτονία», αφού δεν υπήρχαν άλλα τρόφιμα. 5. Ποια ήταν η γνώµη του Θηραµένη για τις προτάσεις των Σπαρτιατών και τι πρότεινε στους συµπολίτες του; Να χαρακτηρίσετε τη στάση του γενικά ως πρεσβευτή της Αθήνας αλλά και ως απλού Αθηναίου πολίτη. Ο Θηραμένης, έχοντας υπόψη του τις αντιπροτάσεις των
συμμάχων της Σπάρτης σχετικά με την ολοκληρωτική καταστροφή της Αθήνας, θεωρεί
τα όσα πρότειναν οι Σπαρτιάτες αποδεκτά και προτιμητέα. Σε αντίθεση, άλλωστε,
με τους πολίτες εκείνους που έβλεπαν μόνο το πόσο σκληροί ήταν οι όροι ειρήνης
των Σπαρτιατών ο Θηραμένης γνώριζε πως η εναλλακτική θα ήταν πολύ χειρότερη.
Θεώρησε, έτσι, συνετό να ενθαρρύνει τους συμπολίτες του να δεχτούν τους όρους
των Σπαρτιατών, έστω κι αν ήταν δυσμενείς για την Αθήνα. Ο Θηραμένης ως πρεσβευτής της πόλης του είχε
ελάχιστα -αν όχι μηδαμινά- περιθώρια διαπραγμάτευσης, εφόσον η κατάσταση που
βίωναν οι συμπολίτες του εξαιτίας του αποκλεισμού της Αθήνας ήταν απελπιστική.
Πολλοί Αθηναίοι πέθαιναν από την πείνα και δεν υπήρχαν πλέον περιθώρια για
άλλες καθυστερήσεις. Ως εκ τούτου, ο Θηραμένης έδωσε τη συναίνεσή του στην
επιβολή σκληρών όρων ειρήνευσης, αφού δεν μπορούσε να επιτύχει κάτι καλύτερο.
Αν έφερνε αντιρρήσεις, άλλωστε, είτε θα καθυστερούσαν κι άλλο οι
διαπραγματεύσεις είτε -ακόμη χειρότερα- θα επικρατούσε η πρόταση των συμμάχων
της Σπάρτης για την πλήρη καταστροφή της Αθήνας. Αν και θα μπορούσε να διατυπωθεί η άποψη πως ο
Θηραμένης με τη χρονοτριβή κοντά στον Λύσανδρο, συνέβαλε στο να επιδεινωθεί η
κατάσταση των συμπολιτών του, αξίζει να ληφθεί υπόψη πως σύμφωνα με τη δική του
οπτική η αποδοχή των όρων της Σπάρτης θα ήταν επωφελής για την Αθήνα.
Λειτούργησε, δηλαδή, ο Θηραμένης με βάση το τι ο ίδιος θεωρούσε καλύτερο για
την πόλη του, έστω κι αν αυτό σήμαινε πως θα συνεργαζόταν, ως ένα βαθμό, με
τους Σπαρτιάτες. Υπ’ αυτή την έννοια, τόσο ως πρεσβευτής όσο και ως απλός
Αθηναίος κινείται σύμφωνα με ό,τι εκλαμβάνει ως επωφελέστερο για την πόλη του. 6. Ποια σηµασία είχε, κατά τη γνώµη σας, η
επιστροφή των εξόριστων ολιγαρχικών Αθηναίων στην πόλη τους; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Οι ολιγαρχικοί είχαν εξοριστεί από την Αθήνα, ώστε
να μην προκαλούν δυσχέρειες στην ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού
πολιτεύματος. Η επιστροφή τους, οπότε, με δεδομένα τα αισθήματα εκδίκησης που
τους διακατέχουν, θα σηματοδοτήσει μια νέα και εντονότερη εχθρική στάση
απέναντι στους δημοκρατικούς θεσμούς της πόλης. Εφόσον, μάλιστα, οι Σπαρτιάτες
σκόπευαν να επιβάλουν ολιγαρχικό πολίτευμα στην Αθήνα τούς προσέφερε μια
αφοσιωμένη ομάδα πολιτών που θα ήταν πρόθυμη να εξυπηρετήσει τόσο τις
απαιτήσεις μιας ολιγαρχικής πολιτείας όσο και, ειδικότερα, τις επιδιώξεις των
Σπαρτιατών. Οι εξόριστοι, άλλωστε, όφειλαν την επιστροφή τους στη Σπάρτη, οπότε
είχαν υποχρέωση να ανταποδώσουν την ωφέλεια που τους προσφέρθηκε. 7. Ποια εντύπωση προκαλεί στους αναγνώστες ο
τρόπος µε τον οποίο αφηγείται ο Ξενοφών την παράδοση της Αθήνας στους
Σπαρτιάτες και την κατεδάφιση των τειχών; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Ο Ξενοφώντας επιτυγχάνει μέσω της γοργής και
νοηματικά πυκνής απόδοσης των γεγονότων να μεταδώσει στους αναγνώστες την αίσθηση
πως η παράδοση της Αθήνας έγινε κατά τρόπο εσπευσμένο. Η έλλειψη τροφίμων και
το πλήθος των νεκρών καθιστούν επείγουσα την ανάγκη ολοκλήρωσης των διαπραγματεύσεων,
με αποτέλεσμα οι ίδιοι οι πολίτες της Αθήνας να είναι εκείνοι που βιάζονται
περισσότερο από τους νικητές του πολέμου. Επιθυμούν και επιζητούν να παραδώσουν
την πόλη τους το γρηγορότερο δυνατό, προκειμένου να σώσουν τη ζωή τους από τη
λιμοκτονία. Ως εκ τούτου η κατεδάφιση των τειχών και η εκπλήρωση εν γένει των όρων
της ειρήνης να λαμβάνει έναν σχεδόν εορταστικό χαρακτήρα, καθώς σηματοδοτεί τον
τερματισμό του αποκλεισμού της πόλης και την αποκατάσταση της τροφοδοσίας. Τόσο
οι Αθηναίοι όσο και άλλοι Έλληνες βλέπουν στην κατεδάφιση των τειχών ένα σημαίνον
γεγονός, το οποίο τερματίζει έναν μακρόχρονο πόλεμο και -όπως ελπίζουν- επαναφέρει
την ειρηνική διαβίωση στον ελληνικό χώρο. 8. Πώς κρίνετε την εντύπωση που είχαν πολλοί
Έλληνες ότι η ηµέρα της παράδοσης της Αθήνας και της κατεδάφισης των τειχών της
σήµαινε την αρχή της ελευθερίας για την Ελλάδα; Να αναπτύξετε την άποψή σας. Η
Σπάρτη είχε παρουσιαστεί ως απελευθερώτρια δύναμη των Ελλήνων από τον αθηναϊκό
έλεγχο και είχε φροντίσει να περνάει με ποικίλους τρόπους το μήνυμα αυτό. Δεν
πείραζε τους πολίτες των πόλεων που κατακτούσε και δεν λειτουργούσε με τρόπο
εκδικητικό απέναντι στους ηττημένους, όπως αυτό έκδηλα έγινε αντιληπτό στην
περίπτωση της Αθήνας. Εύλογα, επομένως, πολλοί Έλληνες θεωρούσαν πως ο
τερματισμός του πολέμου με την παράδοση της Αθήνας θα έφερνε μια καλύτερη
περίοδο για τις ελληνικές πόλεις. Πίστευαν πως απελευθερώνονται από τον
δεσποτικό έλεγχο της Αθήνας, αλλά αγνοούσαν τις προθέσεις της Σπάρτης να
εδραιώσει σταδιακά τον δικό της έλεγχο στον ελληνικό χώρο.
