Σημειώσεις του Κωνσταντίνου Μάντη
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Απαντήσεις στα Θέματα των Πανελληνίων 2011. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Απαντήσεις στα Θέματα των Πανελληνίων 2011. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Απαντήσεις στα Θέματα των Πανελληνίων 2011: Αρχαία Ελληνικά

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips
Μύκονος, Παραπορτιανή 

Πανελλήνιες 2011, Αρχαία Ελληνικά Θεωρητικής Κατεύθυνσης

Διδαγμένο κείμενο

Πλάτωνος Πολιτεία 519 Β – D
Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι;
Ἀληθῆ, ἔφη.
Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.
Τὸ ποῖον δή;
Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ’ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.
Ἔπειτ’, ἔφη, ἀδικήσομεν αὐτούς, καὶ ποιήσομεν χεῖρον ζῆν, δυνατὸν αὐτοῖς ὂν ἄμεινον;

Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος:
«Τί δέ; ... ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.»
Μονάδες 10

Μετάφραση
Τι λοιπόν; Δεν είναι φυσικό αυτό εδώ, είπα εγώ, και δεν προκύπτει αναγκαία απ’ όσα προηγουμένως έχουν ειπωθεί, ότι ούτε οι απαίδευτοι που δεν έχουν γνώση της αλήθειας, θα μπορούσαν ποτέ να διοικήσουν ικανοποιητικά την πόλη, ούτε εκείνοι που αφήνονται να ασχολούνται μέχρι το τέλος της ζωής τους με την παιδεία οι πρώτοι επειδή δεν έχουν στη ζωή τους έναν σκοπό, τον οποίο σκεπτόμενοι θα έπρεπε να κάνουν καθετί απ’ όσα κάνουν στην ιδιωτική και τη δημόσια ζωή τους, κι οι δεύτεροι επειδή δε θα καταπιαστούν με πρακτικά θέματα με τη θέλησή τους, καθώς νομίζουν πως, ενώ είναι ακόμη ζωντανοί, έχουν ήδη εγκατασταθεί στα νησιά των μακάρων.
Αλήθεια, είπε.
Δικό μας έργο λοιπόν, είπα εγώ, των ιδρυτών, είναι να αναγκάσουμε τις καλύτερες φύσεις να φτάσουν στο μάθημα, το οποίο προηγουμένως είπαμε πως είναι το σημαντικότερο, να αντικρίσουν δηλαδή το αγαθό και να ανέβουν εκείνη την ανηφορική οδό, κι αφού ανέβουν και το δουν αρκετά, να μην τους επιτρέψουμε αυτό που τώρα επιτρέπεται.

B. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:

Β1. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων – φράσεων του κειμένου: ἐν παιδείᾳ (μονάδες 6), ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν (μονάδες 9).
Μονάδες 15
ἐν παιδείᾳ: Αρχικά η λέξη παιδεία σημαίνει αυτό που πρέπει να μάθει το παιδί. Ήδη όμως από τον 5ο αιώνα ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια που είναι προνόμιο μόνο του ανθρώπου -γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε αποδίδεται στα λατινικά ως humanitas (homo: άνθρωπος). Βάση της παιδείας είναι για τον Πλάτων η μουσική (λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) και η γυμναστική.
Ο Πλάτωνας αντικρίζει την ιδεώδη πολιτεία που επιθυμεί να δημιουργήσει ως αριστοκρατία του πνεύματος, γι’ αυτό και δίνει ιδιαίτερη σημασία στην παιδεία που θα λάβουν οι φύλακες, η ανώτερη δηλαδή τάξη της πολιτείας του. Στο πρώτο στάδιο της εκπαίδευσής τους επιδιώκεται η εξισορρόπηση γυμναστικής και μουσικής αγωγής. Γυμναστική σημαίνει: φροντίδα για την ευεξία του σώματος, απλές ασκήσεις, υγιεινός τρόπος διαβίωσης. Μουσική είναι η ενασχόληση με τις καλές τέχνες: μουσική, χορός, τραγούδι, ανάγνωση, καλλιέργεια της εικαστικής ευαισθησίας. Ο δεύτερος κύκλος εκπαίδευσης περιλαμβάνει κυρίως τις μαθηματικές επιστήμες: αριθμητική, γεωμετρία, στερεομετρία, αστρονομία, αρμονική. Ενώ, κορωνίδα της εκπαιδευτικής πορείας είναι η πενταετής σπουδή της διαλεκτικής που οδηγεί στην ύψιστη μορφή γνώσης, δηλαδή στην αναζήτηση της ουσίας όλων των πραγμάτων και στη θέαση του Αγαθού.
Μέσω της παιδείας επιτυγχάνεται η αποδέσμευση από τους περιορισμούς που θέτει η κυριαρχία των αισθήσεων και παρέχεται η δυνατότητα στους ανθρώπους να γνωρίσουν την πραγματική ουσία των πραγμάτων. Η σωστή παιδεία, είναι για τον Πλάτωνα, ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί ο φωτισμός των ανθρώπων και η προσέγγιση του σημαντικότερου μαθήματος που είναι βέβαια η γνωριμία του αγαθού.
Ο φιλόσοφος, εντούτοις, δεν αντιμετωπίζει την παιδεία ως αυτοσκοπό, καθώς ο ουσιαστικός προορισμός του πεπαιδευμένου είναι να υπηρετήσει το κοινωνικό σύνολο. Για το λόγο αυτό μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής του, θα πρέπει ο πεπαιδευμένος να στρέφει τις προσπάθειές του στην αποδέσμευση και των συμπολιτών του από τα δεσμά της άγνοιας και του σκότους.
ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν: Η ανάβαση από το ημίφως του σπηλαίου στον επάνω κόσμο που φωτίζεται από τον ήλιο (το σύμβολο του Αγαθού) ισοδυναμεί με την άνοδο στον κόσμο του νοητού. Η πορεία, βέβαια, από την αμάθεια και την προσήλωση στις παραστάσεις που γίνονται αντιληπτές μέσω των αισθήσεων, προς τον κόσμο της νόησης, όπου ο άνθρωπος θα μπορέσει να γνωρίσει την αληθινή φύση των πραγμάτων, είναι δύσκολη. Ο Σωκράτης στα πλαίσια της αλληγορίας του σπηλαίου αναφέρεται στην ανάβαση ενός ανηφορικού δρόμου, θέλοντας ακριβώς να τονίσει την υπέρμετρη δυσκολία που χαρακτηρίζει την προσπάθεια του ανθρώπου να ξεφύγει από την άγνοια και τη δέσμευση του νου από τα ατελή απεικάσματα που του παρουσιάζουν οι αισθήσεις. Η εκπαιδευτική διαδικασία είναι πολύχρονη και κοπιώδης, καθώς η θέαση του Αγαθού και η απαιτούμενη διεύρυνση της αντιληπτικής ικανότητας του ανθρώπου, ώστε να καταστεί προνομιούχος μετέχων του κόσμου των Ιδεών, προϋποθέτει όχι μόνο μακροχρόνια αφοσίωση, αλλά και τη χαρισματική φύση του εκπαιδευόμενου. Η αποτίναξη του ζυγού των αισθήσεων δεν μπορεί να επιτευχθεί απ’ όλους, γι’ αυτό ο φιλόσοφος εναποθέτει τις ελπίδες του στους ανθρώπους εκείνους που είναι προικισμένοι με τις καλύτερες φύσεις.
Σε επίπεδο έκφρασης θα πρέπει να σημειωθεί η χρήση των ομόρριζων λέξεων ἀναβῆναι, ἀνάβασιν που δίνουν με έμφαση την έννοια της ανοδικής πορείας που σηματοδοτεί το πέρασμα από το ημίφως του σπηλαίου στο φως του ήλιου. Η απόσταση ανάμεσα στις δύο καταστάσεις, η απόσταση από την άγνοια στη γνώση, είναι μεγάλη και δυσεπίτευκτη, γι’ αυτό και οι άνθρωποι που θα επιτύχουν αυτό το πέρασμα κρίνονται ικανοί να αναλάβουν την εξίσου δύσκολη διαδικασία του φωτισμού των υπόλοιπων ανθρώπων και φυσικά το δικαίωμα να πρωτοστατήσουν στη διοίκηση της νέας πολιτείας.

Β2. Με βάση το κείμενο που σας δίνεται να προσδιορίσετε ποιοι δεν είναι κατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες και γιατί.
Μονάδες 15
Ο Σωκράτης αναφέρεται σε δύο κατηγορίες ανθρώπων που δεν είναι κατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες. Η πρώτη από αυτές είναι η κατηγορία των απαίδευτων ανθρώπων που δεν έχουν γνώση της αλήθειας, καθώς το βασικό τους χαρακτηριστικό είναι η απουσία ενός κεντρικού και ουσιώδους σκοπού που να συνέχει όλες τις πράξεις τους, τόσο τις ιδιωτικές όσο και τις δημόσιες. Ο φιλόσοφος θεωρεί πως οι τυχαίοι και αφιλοσόφητοι αυτοί πολιτικοί δεν έχουν έναν υψηλό σκοπό να υπηρετήσουν παρά μόνο το προσωπικό τους συμφέρον. Αντιθέτως ες σκοπός που έχουν οι φύλακες της πολιτείας είναι να υπηρετήσουν πιστά και ανιδιοτελώς την πόλη ολόκληρη. Η έλλειψη παιδείας, επομένως, συνοδεύεται για τον φιλόσοφο με την ιδιοτέλεια και την επιδίωξη μόνο προσωπικών επιδιώξεων και συμφερόντων, μιας και οι άνθρωποι που δεν έχουν γνωρίσει την εξαγνιστική εμπειρία της εκπαίδευσης, αδυνατούν να κατανοήσουν την αξία που έχει η προσφορά στους άλλους, επιπλέον δεν έχουν γνώση του Αγαθού κι αυτό τους ωθεί σε λανθασμένες επιλογές και σε υπερεκτίμηση των υλικών απολαύσεων. Η παιδεία, άλλωστε, προσφέρει όχι μόνο ενδυνάμωση των πνευματικών ικανοτήτων, αλλά και ηθική διάπλαση, εξαιρετικά σημαντική για εκείνους που θα έχουν την τιμή και την ευθύνη να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες, υπό την έννοια ότι μόνο άτομα με ηθική ακεραιότητα μπορούν να θέσουν το συμφέρον της πόλης πάνω από τις ατομικές τους ανάγκες.
Η δεύτερη κατηγορία είναι αυτή των ανθρώπων που ασχολούνται συνεχώς με την παιδεία, χωρίς να έχουν καμία διάθεση να εμπλακούν σε θέματα πρακτικής φύσης, όπως είναι η διαχείριση της πολιτικής εξουσίας. Οι άνθρωποι αυτοί που έχουν κατορθώσει να ξεφύγουν από το σκότος του αισθητού κόσμου κι έχουν αντικρίσει την αρμονία του κόσμου των Ιδεών, προτιμούν να παραμείνουν σε συνεχή ενασχόληση με την παιδεία τους, αποκομμένοι από τις δυσκολίες της πραγματικότητας, καθιστώντας έτσι την παιδεία αυτοσκοπό και αποποιούμενοι τις ευθύνες που έχουν ως πεπαιδευμένοι απέναντι στην υπόλοιπη κοινωνία. Ο φιλόσοφος θεωρεί πως οι άνθρωποι αυτοί, παρά το γεγονός ότι έχουν την απαιτούμενη γνώση κι έχουν αντικρίσει το Αγαθό, είναι ακατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες, καθώς επιλέγουν συνειδητά να μείνουν στη μακαριότητα που προσφέρει η αφοσίωση με την πνευματική τελείωση και αρνούνται να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που θα προέκυπταν από την προσπάθειά τους να υπηρετήσουν το κοινωνικό σύνολο. Οι άνθρωποι αυτοί, που ζουν σα να βρίσκονται ήδη στα νησιά των μακάρων, δεν έχουν το ψυχικό σθένος να έρθουν αντιμέτωποι με την άγνοια των συμπολιτών τους και να αξιοποιήσουν τις γνώσεις τους προς όφελος των πολλών.

Β3. Πώς εξηγεί ο Πλάτωνας τη μετάβαση από τη Δημοκρατία στην Τυραννίδα και ποια είναι, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, τα χαρακτηριστικά των δύο αυτών πολιτευμάτων;
Μονάδες 10
Στα πλαίσια του ολιγαρχικού πολιτεύματος οι κηφήνες συνεχώς πληθύνονται, επειδή οι ολιγαρχικοί ευνοούν την κατασπατάληση της πατρικής περιουσίας των απόρων για να πλουτίζουν οι ίδιοι ακόμη πιο πολύ. Όταν οι κηφήνες συνειδητοποιούν τη δύναμή τους, ανατρέπουν την ολιγαρχία και εγκαθιστούν ένα ανάπηρο πολίτευμα, τη Δημοκρατία. Εδώ επιτρέπονται τα πάντα∙ ο καθένας πράττει και λέγει ό,τι θέλει και ζει όπως θέλει. Τα αξιώματα μοιράζονται με κλήρο ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι οι πολίτες είναι ίσοι. Οι δάσκαλοι φοβούνται και κολακεύουν τους μαθητές, οι γέροντες συμπεριφέρονται σαν να είναι νέοι, ακόμη και τα ζώα ωθούν έξω από το δρόμο τους τους ανθρώπους!
Η άμετρη ελευθερία της Δημοκρατίας οδηγεί στην αναρχία. Μέσα στην πόλη δημιουργείται πόλωση. Από τη μια μεριά είναι οι άπληστοι ολιγαρχικοί και από την άλλη οι άκεντροι κηφήνες (οι πτωχοί) που έχουν ωστόσο ως προστάτες τους κηφήνες με κεντρί (τους κακούργους). Όταν λοιπόν ο κακούργος κηφήνας αναλάβει με τη βοήθεια του Δήμου την εξουσία εγκαθιστά την Τυραννίδα. Ως τύραννος πια λησμονεί τις υποσχέσεις που είχε δώσει στους πτωχούς για την αναδιανομή του πλούτου και καταδιώκει τους επιφανείς πολίτες. Για να προστατευθεί από τους αγανακτισμένους και ελευθερόφρονες συγκροτεί σωματοφυλακή από απελεύθερους. Ο τυραννικός άνθρωπος περιτριγυρίζεται από σμήνος ηδονών, κλέπτει συκοφαντεί και διαπράττει κάθε είδους ανοσιούργημα.

Β4. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής:
απόρρητος, ντροπαλός, αντιβιοτικό, αποχή, δυσπραγία, μονοκατοικία, προφήτης, είδωλο, βάθρο, ανυπόμονος
Μονάδες 10

απόρρητος: προειρημένων
ντροπαλός: ἐπιτρέπειν
αντιβιοτικό: βίῳ
αποχή: μετέχειν
δυσπραγία: πράττειν
μονοκατοικία: οἰκιστῶν
προφήτης: ἔφη
είδωλο: ἰδεῖν
βάθρο: καταβαίνειν
ανυπόμονος: καταμένειν

Γ. Αδίδακτο κείμενο

Ξενοφῶντος Συμπόσιον Ι, 11-12
Ἐκεῖνοι μὲν οὖν σιωπῇ ἐδείπνουν, ὥσπερ τοῦτο ἐπιτεταγμένον αὐτοῖς ὑπὸ κρείττονός τινος. Φίλιππος δ’ ὁ γελωτοποιὸς κρούσας τὴν θύραν εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις τε εἴη καὶ δι’ ὅ τι κατάγεσθαι βούλοιτο, συνεσκευασμένος τε παρεῖναι ἔφη πάντα τὰ ἐπιτήδεια ὥστε δειπνεῖν τἀλλότρια, καὶ τὸν παῖδα δὲ ἔφη πάνυ πιέζεσθαι διά τε τὸ φέρειν μηδὲν καὶ διὰ τὸ ἀνάριστον εἶναι. ὁ οὖν Καλλίας ἀκούσας ταῦτα εἶπεν· Ἀλλὰ μέντοι, ὦ ἄνδρες, αἰσχρὸν στέγης γε φθονῆσαι· εἰσίτω οὖν. καὶ ἅμα ἀπέβλεψεν εἰς τὸν Αὐτόλυκον, δῆλον ὅτι ἐπισκοπῶν τί ἐκείνῳ δόξειε τὸ σκῶμμα εἶναι.
-----------
ὁ ἀνάριστος = ο νηστικός

Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου.
Μονάδες 20

Εκείνοι, λοιπόν, δειπνούσαν σιωπηλά, σαν να τους είχε επιβληθεί αυτό από κάποιον ανώτερο. Ο Φίλιππος, ο γελωτοποιός, αφού χτύπησε την πόρτα, είπε σε αυτόν που του απάντησε να αναγγείλει ποιος ήταν και για ποιο λόγο επιθυμούσε να μπει μέσα είπε, επίσης, ότι είχε έρθει έχοντας όλα τα αναγκαία για να δειπνήσει με ξένα φαγητά, και πως το παιδί στενοχωριόταν πολύ γιατί δεν είχε μαζί του τίποτε και γιατί ήταν νηστικό. Ο Καλλίας, λοιπόν, όταν άκουσε αυτά, είπε αλλά, βέβαια, φίλοι μου, είναι ντροπή να του αρνηθούμε την είσοδο στο σπίτι ας περάσει λοιπόν μέσα. Και συγχρόνως έστρεψε το βλέμμα του στον Αυτόλυκο, εξετάζοντας φανερά πώς είχε φανεί σ’ εκείνον το αστείο.

Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
κρείττονος : την αιτιατική πληθυντικού του ίδιου βαθμού στο θηλυκό γένος = κρείττονας – κρείττους  
ὅ τι : τη γενική ενικού του ίδιου γένους = οτινος - του
ἔφη : το τρίτο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του ενεστώτα = φαίη
πάντα : τη δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος = τος πσι(ν)
φέρειν : το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή = νεγκεν
ταῦτα : την ονομαστική πληθυντικού του θηλυκού γένους = αται
ἄνδρες : την κλητική του ενικού = νερ
αἰσχρόν : τη δοτική ενικού του συγκριτικού βαθμού στο ίδιο γένος = τ ασχίονι
εἰσίτω : το δεύτερο ενικό πρόσωπο στην ίδια έγκλιση στον ίδιο χρόνο = εσιθι
δόξειε : το τρίτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ίδιου χρόνου = δοξε(ν)
Μονάδες 10

Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων και φράσεων: αὐτοῖς, τῷ ὑπακούσαντι, διὰ τὸ φέρειν, ἀνάριστον, φθονῆσαι, ἐκείνῳ (μονάδες 6)
αὐτοῖς: Αντικείμενο στη Μετοχή ἐπιτεταγμένον
τῷ ὑπακούσαντι: Επιθετική Μετοχή (με Υποκείμενο το άρθρο της), ως Έμμεσο Αντικείμενο του ρήματος εἶπε
διὰ τὸ φέρειν: Έναρθρο Απαρέμφατο, το οποίο μαζί με την πρόθεση διά, δημιουργεί έναν Εμπρόθετο προσδιορισμό της Αιτίας

ἀνάριστον: Κατηγορούμενο στη λέξη  τὸν παῖδα μέσω του συνδετικού απαρεμφάτου εἶναι

φθονῆσαι: Τελικό Απαρέμφατο, ως Υποκείμενο στην Απρόσωπη Έκφραση αἰσχρὸν (στί). Υποκείμενο του απαρεμφάτου εννοείται σε αιτιατική πτώση, λόγω ετεροπροσωπίας, η αντωνυμία μς

ἐκείνῳ: Δοτική Προσωπική του Κρίνοντος Προσώπου μέσω του δοξαστικού ρήματος δόξειε

Γ3β. «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις εἴη»: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ. Να ληφθεί υπόψη ότι ο πλάγιος λόγος εξαρτάται από το «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι». (μονάδες 4)
Μονάδες 10

Ο πλάγιος λόγος: «να αναγγείλει ποιος ήταν» θα γίνει στον ευθύ λόγο: «ανάγγειλε ποιος είμαι», οπότε θα έχουμε την πρόταση:  εσάγγειλον στις εμί
Το Τελικό Απαρέμφατο Αορίστου εἰσαγγεῖλαι θα μετατραπεί δηλαδή σε Προστακτική Αορίστου, ώστε να εκφραστεί η έννοια της επιθυμίας. Ενώ, η Ευκτική του Πλαγίου Λόγου της Πλάγιας Ερωτηματικής θα τραπεί σε Οριστική, μιας και εξαρτάται πλέον από Αρκτικό Χρόνο (η Προστακτική Αορίστου είναι αρκτικός χρόνος).


Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 1η: Ο μύθος στη διδασκαλία των σοφιστών

Απαντήσεις στα Θέματα των Πανελληνίων 2011: Γ. Παυλόπουλος "Τα Αντικλείδια"

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips
Μύκονος

Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2011, Λογοτεχνία Κατεύθυνσης

Γιώργης Παυλόπουλος
Τά Ἀντικλείδια

Ἡ Ποίηση εἶναι μιά πόρτα ἀνοιχτή.
Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς νά βλέπουν
τίποτα καί προσπερνοῦνε. Ὅμως μερικοί
κάτι βλέπουν, τό μάτι τους ἁρπάζει κάτι
καί μαγεμένοι πηγαίνουνε νά μποῦν.
Ἡ πόρτα τότε κλείνει. Χτυπᾶνε μά κανείς
δέν τούς ἀνοίγει. Ψάχνουνε γιά τό κλειδί.
Κανείς δέν ξέρει ποιός τό ἔχει. Ἀκόμη
καί τή ζωή τους κάποτε χαλᾶνε μάταια
γυρεύοντας τό μυστικό νά τήν ἀνοίξουν.
Φτιάχνουν ἀντικλείδια. Προσπαθοῦν.
Ἡ πόρτα δέν ἀνοίγει πιά. Δέν ἄνοιξε ποτέ
γιά ὅσους μπόρεσαν νά ἰδοῦν στό βάθος.
Ἴσως τά ποιήματα πού γράφτηκαν
ἀπό τότε πού ὑπάρχει ὁ κόσμος
εἶναι μιά ἀτέλειωτη ἀρμαθιά ἀντικλείδια
γιά ν’ ἀνοίξουμε τήν πόρτα τῆς Ποίησης.
Μά ἡ Ποίηση εἶναι μιά πόρτα ἀνοιχτή.
(Τά Ἀντικλείδια, 1988)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α1. Κύρια γνωρίσματα της ποίησης του Γιώργη Παυλόπουλου είναι η χρήση καθημερινού λεξιλογίου, ο παρατακτικός λόγος και η συμβολιστική γραφή. Για καθένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα από το ποίημα που σας δόθηκε.
Μονάδες 15

- Ο ποιητικός λόγος του Γιώργη Παυλόπουλου συντίθεται με τη χρήση καθημερινού λεξιλογίου, γεγονός που τον καθιστά οικείο και εύληπτο. «Όμως μερικοί κάτι βλέπουν, το μάτι τους αρπάζει κάτι...», «Ψάχνουνε για το κλειδί»: Με φράσεις και λέξεις που παραπέμπουν σε μια απλή, καθημερινή συνομιλία, ο ποιητής επιχειρεί να μεταφέρει στους αναγνώστες τον προβληματισμό του για τη φύση της ποίησης.
- Η χρήση παρατακτικού λόγου, με συνεχείς κύριες προτάσεις, προσδίδει στο λόγο του ποιητή σαφήνεια και καθιστά την έκφρασή του λιτή. «Φτιάχνουν αντικλείδια. Προσπαθούν. Η πόρτα δεν ανοίγει πια.»
- Η συμβολιστική γραφή του ποιητή είναι εμφανής σ’ αυτό το ποίημα, όπου οι ποιητικές δημιουργίες που έχουν συντεθεί ανά τα χρόνια, παρουσιάζονται ως αντικλείδια, ως προσπάθειες δηλαδή να ανοιχθεί η πόρτα της Ποίησης. «Ἴσως τά ποιήματα πού γράφτηκαν / ἀπό τότε πού ὑπάρχει ὁ κόσμος / εἶναι μιά ἀτέλειωτη ἀρμαθιά ἀντικλείδια...» 

Β1. Σύμφωνα με την Τασούλα Καραγεωργίου: «Tο ποίημα του Παυλόπουλου τελειώνει όπως άρχισε. Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοικτή˙ η πρόσκληση ανανεώνεται˙ η περιπέτεια δεν έχει τέλος». Σε ποιο σχήμα λόγου αναφέρεται η Τ. Καραγεωργίου; (μονάδες 5)
Να σχολιάσετε τη συγκεκριμένη επιλογή του σχήματος αυτού από τον ποιητή. (μονάδες 15)
Μονάδες 20

Στο κλείσιμο του ποιήματος ο Παυλόπουλος επαναλαμβάνει τον αρχικό στίχο δημιουργώντας σχήμα κύκλου «Μα η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή».
Ο αρχικός στίχος επαναλαμβάνεται με την προσθήκη του συνδέσμου «μα», ώστε να δηλωθεί αντίθεση με όσα έχουν ειπωθεί προηγουμένως για την αδυναμία των ποιητών να δημιουργήσουν το κατάλληλο αντικλείδι για να ανοίξουν την πόρτα της Ποίησης.
Το σχήμα κύκλου δημιουργεί την αίσθηση της αέναης συνέχειας των προσπαθειών που καταβάλλονται από τους ποιητές για την προσέγγιση της ιδιαίτερης αυτής Τέχνης. Η πόρτα είναι κλειστή, υπό την έννοια πως κανείς δεν μπορεί πραγματικά να κατακτήσει την ποιητική τέχνη, αλλά η πόρτα της Ποίησης είναι πάντοτε ανοιχτή για όποιον ενδιαφέρεται για την ποίηση και θέλει να γνωρίσει την ομορφιά της δημιουργικής διαδρομής που συνοδεύει κάθε νέα ποιητική απόπειρα.
Ο ποιητής δεν θέλει να αποτρέψει τους νέους ποιητές, ούτε να δημιουργήσει την αίσθηση πως κάθε ποιητική προσπάθεια είναι μάταιη, μιας και η Ποίηση παρέχει εξαιρετική πνευματική απόλαυση στους θεράποντές της έστω κι αν δεν προδίδει τα μυστικά της. Οι δοκιμές για τη δημιουργία Ποίησης συνεχίζονται αδιάκοπα, προσφέροντας διαρκώς νέα ποιητικά έργα και διατηρώντας έτσι μια ακατάλυτη συνέχεια στο ταξίδι της Ποίησης.

Β2.α) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής χρησιμοποιεί στα «Ἀντικλείδια» το α΄ και γ΄ πληθυντικό πρόσωπο για την εξιστόρηση και ερμηνεία του ποιητικού του μύθου; (μονάδες 10)

Η παρουσίαση του ποιητικού μύθου δίνεται κατά κύριο λόγο σε γ΄ πρόσωπο δημιουργώντας την εντύπωση πως ο αφηγητής έχει μια πλήρη χρονική και τοπική εποπτεία της πορείας όσων αναφέρει. Εμφανίζεται ως παντογνώστης αφηγητής, παρέχοντας στα λεγόμενά του αντικειμενικότητα, αλλά και εγκυρότητα. Η αλήθεια, μάλιστα, του ποιητικού μύθου αποκτά ουσιαστικότερη υπόσταση με το πέρασμα της εξιστόρησης σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο «για ν’ ανοίξουμε την πόρτα της Ποίησης», καθώς ο αφηγητής εντάσσει τον εαυτό του στους ποιητές και αποκαλύπτει έτσι πως η  αδιάκοπη αυτή ποιητική προσπάθεια είναι παράλληλα και προσωπικό του βίωμα.

β) Να περιγράψετε δύο εικόνες με τις οποίες ο ποιητής δημιουργεί μια ατμόσφαιρα μυστηριακή. (μονάδες 10)
Μονάδες 20

Ἡ πόρτα τότε κλείνει. Χτυπᾶνε μά κανείς / δέν τούς ἀνοίγει.
Η ανοιχτή πόρτα της Ποίησης που έδινε την εντύπωση μιας θελκτικής πρόσκλησης για όσους ενδιαφέρονται πραγματικά για την ποιητική τέχνη, κλείνει ξαφνικά, δημιουργώντας ένα απρόβλεπτο εμπόδιο για τους θεράποντές της. Η επαφή με την ποιητική τέχνη διακόπτεται, μεταδίδοντας έτσι την αίσθηση πως η πρόσβαση στη βαθύτερη ουσία της είναι αδύνατη. Το μαγευτικό κάλεσμα των «θησαυρών» που βρίσκονται μέσα από την πόρτα της ποίησης, φέρνει κοντά όσους αγαπούν την ποίηση, μόνο και μόνο για να τους απαγορέψει την είσοδο, καθιστώντας σαφές πως η ποιητική τέχνη δεν αποκαλύπτει τα ιδιαίτερα μυστικά της σε κανέναν.

Ἡ πόρτα δέν ἀνοίγει πιά. Δέν ἄνοιξε ποτέ
γιά ὅσους μπόρεσαν νά ἰδοῦν στό βάθος.

Το νοητικό παιχνίδι του ποιήματος συνεχίζεται μέσα από την εικόνα αυτή, όπου ο ποιητής διευκρινίζει πως η πόρτα της Ποίησης που φαινόταν ανοιχτή, στην πραγματικότητα δεν άνοιξε ποτέ για όσους είχαν τη δυνατότητα να δουν μέσα της. Εκείνοι, δηλαδή, που κατόρθωσαν να δουν τα υπέροχα δώρα της ποίησης, κατανοούν πως επί της ουσίας η πόρτα της Ποίησης δε θα μπορούσε ποτέ να είναι ανοιχτή, μιας και η ποιητική τέχνη δε γίνεται να κατακτηθεί πλήρως, όσο κι αν κάποιος προσπαθεί. Η πόρτα της Ποίησης δίνει την εντύπωση πως είναι ανοιχτή, καθώς η εμπειρία της ποιητικής δημιουργίας είναι προσιτή σε όποιον πραγματικά ενδιαφέρεται, αλλά στην πραγματικότητα δεν ανοίγει ποτέ, μιας και δεν είναι εφικτό να γνωρίσει κάποιος τη βαθύτερη ουσία της τέχνης αυτής.

Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους:
α) Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς νά βλέπουν
τίποτα καί προσπερνοῦνε.
(σε μία παράγραφο περίπου 60-80 λέξεων)
(μονάδες 10)

Η ποίηση δεν είναι προσιτή σε όλους, υπό την έννοια ότι δεν είναι πάντοτε εύκολο σ’ έναν αμύητο αναγνώστη να κατανοήσει και να αισθανθεί πλήρως την ομορφιά του ποιητικού λόγου αλλά και τις πνευματικές ανησυχίες που επιχειρεί να εκφράσει ο ποιητής. Είναι άλλωστε σύνηθες για κάποιους ποιητές να διατυπώνουν κεκαλυμμένα τα μηνύματα του ποιητικού τους λόγου, γεγονός που δυσχεραίνει την κατανόηση του έργου τους και αποθαρρύνει τους αναγνώστες που δεν είναι διατεθειμένοι να αφιερώσουν χρόνο στην πρόσληψη της ποίησης. Επομένως, εκείνοι που προσπερνούν χωρίς να δουν κάτι είναι οι άνθρωποι που δεν εκτιμούν τη μαγεία της ποιητικής τέχνης, καθώς δεν έχουν τη διάθεση ή τη δυνατότητα να ασχοληθούν σε βάθος με μια τέχνη που συχνά αντιστέκεται στην επιφανειακή προσέγγιση και δε χαρίζει εύκολα τα μυστικά της δώρα.

β) Ἀκόμη
καί τή ζωή τους κάποτε χαλᾶνε μάταια
γυρεύοντας τό μυστικό νά τήν ἀνοίξουν.
Φτιάχνουν ἀντικλείδια.
(σε μία παράγραφο περίπου 80-100 λέξεων)
(μονάδες 15)
Μονάδες 25
Η προσπάθεια των επίδοξων ποιητών να δημιουργήσουν το αντικλείδι που θα ανοίξει την πόρτα της ποίησης, μπορεί να κρατήσει μια ολόκληρη ζωή και να μη φτάσει ποτέ στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Παρά την αφοσίωση κάποιων ανθρώπων στην τέχνη της ποιήσεως και παρά το γεγονός ότι έχουν τις καλύτερες των προθέσεων, είναι πιθανό να μην μπορέσουν ποτέ να δημιουργήσουν αξιόλογα ποιήματα. Παρόλο που η ποιητική τέχνη απαιτεί αφοσίωση και συχνά άφθονο χρόνο για να οδηγηθεί σε αξιοθαύμαστα επίπεδα, αυτό δε σημαίνει ότι όποιος είναι διατεθειμένος να αφιερώσει χρόνο από τη ζωή του θα φτάσει την τέχνη του σε ικανοποιητικά επίπεδα. Είναι πολλοί οι ποιητές που παρά τις προσπάθειές τους δεν μπόρεσαν ποτέ να γράψουν κάποιο αξιόλογο ποίημα και δεν κατόρθωσαν ποτέ να ξεφύγουν από τη μετριότητα, γεγονός που ωθεί τον Παυλόπουλο να σχολιάσει ότι κάποτε κάποιοι χαλάνε μάταια τη ζωή τους γυρεύοντας το μυστικό που θα τους επιτρέψει να ανοίξουν την πόρτα της ποίησης.

Δ1. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το ποίημα του Γ. Παυλόπουλου «Τά Ἀντικλείδια» με το ποίημα του Γ. Στογιαννίδη «Ἡ ποίηση».
Μονάδες 20

Ἡ ποίηση

Ἡ ποίηση εἶναι σκληρὴ
δὲν τὴν κερδίζεις μὲ ψέματα,
δὲν τὴν ἀλλάζεις ξεκοιλιάζοντας τράπουλες
ἢ θυμιατίζοντας τὸν ἔξω ἀποδῶ.
Φωτιὰ
ποὺ βαστάει ἀπ’ τὴν κόλαση
καὶ ποὺ μελτέμια Αὐγουστιάτικα
λουτρὰ ἰαματικὰ
ποὺ οἱ δυστυχισμένοι ὀνειρεύονται.
Ἡ ποίηση σοῦ ἀφαιρεῖ τὴν πραγματικότητα
ἀφήνοντάς σε στὶς προσβάσεις τοῦ ὕπνου
νὰ μηρυκάζεις λέξεις.
Κάποτε ἄγγελος Κυρίου ἔρχεται
νὰ σοῦ ἀλλάξει τὸ μουσκεμένο προσκέφαλο.
Ἡ ποίηση εἶναι ἡ πιὸ σκληρὴ μοναξιά.

(Από τη συλλογή του Γιώργου Στογιαννίδη, Στίς προσβάσεις τοῦ ὕπνου, 1976)

Ο Γιώργος Στογιαννίδης συνθέτει ένα ποίημα ποιητικής στο οποίο παρουσιάζει τις εξαιρετικές δυσκολίες της ποιητικής δημιουργίας. Με εικόνες φαινομενικά αταίριαστες μεταξύ τους, ο ποιητής επιχειρεί να αναδείξει το δυσεπίτευκτο της κατάκτησης της ποιητικής τέχνης, πλησιάζοντας νοηματικά τα Αντικλείδια του Γιώργου Παυλόπουλου, όπου επίσης η κατάκτηση της ποίησης παρουσιάζεται σχεδόν ανέφικτη.
Οι ομοιότητες μεταξύ των δύο ποιημάτων προκύπτουν αφενός από το γεγονός ότι και οι δυο ποιητές κατανοούν πως η τέχνη τους απαιτεί προσπάθειες και θυσίες από μέρους των δημιουργών κι αφετέρου από την κοινή τους άποψη πως η τέχνη τους αντιστέκεται στις απόπειρες των ποιητών να τη γνωρίσουν σε βάθος.
Ο Παυλόπουλος σχολιάζει πως η πόρτα της Ποίησης κλείνει για όσους μπόρεσαν να δουν στο βάθος και δεν ανοίγει ξανά όσο κι αν οι ποιητές χτυπούν και αναζητούν το κλειδί, παρομοίως ο Στογιαννίδης χαρακτηρίζει την ποίηση σκληρή και δηλώνει πως κανείς δεν μπορεί να την κερδίσει με ψέματα ή με προσπάθειες που δεν αφορούν άμεσα την αμιγή ποιητική δημιουργία. Δεν μπορεί κάποιος να κατακτήσει την ποίηση ξορκίζοντας το κακό ή ξοδεύοντας το χρόνο του άσκοπα.
Η διαδικασία της ποιητικής δημιουργίας είναι κατά τον Στογιαννίδη πάρα πολύ δύσκολη, είναι σαν μια φωτιά από την κόλαση ή σαν μια παραμυθία που επιδιώκεται μα δεν επέρχεται. Οι ποιητές οφείλουν, επομένως, να ταλαιπωρηθούν σε νοητικό αλλά και συναισθηματικό επίπεδο, αν θέλουν να προσεγγίσουν την τέχνη τους. Μια σκέψη που μας παραπέμπει στο σχόλιο του Παυλόπουλου ότι κάποιοι ακόμη και τη ζωή τους χαλάνε μάταια, γυρεύοντας το μυστικό για να ανοίξουν την πόρτα της Ποίησης.
Ο Στογιαννίδης μας λέει πως η ποίηση αφαιρεί από τον ποιητή την πραγματικότητα, αφήνοντάς τον εξαντλημένο να επαναλαμβάνει λέξεις, εικόνα που τονίζει την εξαιρετικά απαιτητική προσπάθεια που οφείλει να καταβάλει ο ποιητής. Προσπάθεια που εύκολα μπορεί να τον απορροφήσει πλήρως, αποκόβοντάς τον από την πραγματικότητα και ωθώντας τον σε μια συνεχή, ψυχοφθόρα και συχνά αδικαίωτη πάλη με τις λέξεις. Η δίχως όρια αφοσίωση του ποιητή στην εναγώνια προσπάθειά του να οδηγηθεί στην ποιητική δημιουργία, δίνεται και από τον Παυλόπουλο τόσο με την αναφορά σ’ εκείνους που χαλούν μάταια την ίδια τους τη ζωή, προσπαθώντας να ανοίξουν την πόρτα της Ποίησης, όσο και με τη σκέψη πως όλα τα ποιήματα που έχουν γραφτεί από τότε που υπάρχει ο κόσμος, ίσως να είναι ανάλογες προσπάθειες των ποιητών να κατακτήσουν την ποιητική τέχνη. Μια πορεία χιλιάδων ετών που συνεχίζεται αδιάκοπα, με τον ίδιο αντικειμενικό σκοπό, χωρίς όμως να οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
Ο Στογιαννίδης κλείνει το ποίημά του αναφέροντας πως η ποίηση είναι η πιο σκληρή μοναξιά, δημιουργώντας σχήμα κύκλου με τον αρχικό στίχο, όπου ο ποιητής δήλωνε πως η ποίηση είναι σκληρή. Με σχήμα κύκλου κλείνει και ο Παυλόπουλος το δικό του ποίημα, δηλώνοντας πως η πόρτα της Ποίησης είναι ανοιχτή και ανανεώνοντας έτσι την πρόσκληση προς κάθε πιθανό θεράποντα της ποιητικής τέχνης.
Ο Στογιαννίδης, βέβαια, με τον τελευταίο στίχο επικεντρώνεται περισσότερο στο μοναχικό χαρακτήρα της ποιητικής δημιουργίας, και αποκαλεί την ποίηση σκληρή μοναξιά υπό την έννοια πως ο ποιητής αναγκάζεται να αποκλειστεί από τον περίγυρό του και να αφιερωθεί στην τέχνη του, προκειμένου να συνθέσει ποίηση. Ο Παυλόπουλος, από την άλλη, κλείνοντας το ποίημά του επαναφέρει την αρχική του εικόνα με την ανοιχτή πόρτα της Ποίησης να προσμένει, όποιον ενδιαφέρεται για την τέχνη αυτή, και μεταδίδοντας έτσι το μήνυμα πως η ποίηση παρά τις προφανείς δυσκολίες της, είναι έτοιμη να λειτουργήσει ως μέσο έκφρασης κι αισθητικής απόλαυσης για όσους είναι διατεθειμένοι να την υπηρετήσουν.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Γιώργης Παυλόπουλος «Τα Αντικλείδια»: Ποια στοιχεία της αφήγησης διακρίνετε στο ποίημα και ποιο είναι το πρόσωπο που «αφηγείται»;

Απαντήσεις στα Θέματα των Πανελληνίων 2011: Δ. Σολωμός "Ο Κρητικός"

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips
Μύκονος

Πανελλήνιες Εξετάσεις 2011, Λογοτεχνία Κατεύθυνσης

Διονύσιος Σολωμός
Ὁ Κρητικός
1 [18.]
....................................................................................
....................................................................................
Ἐκοίταα, κι ἤτανε μακριά ἀκόμη τ’ ἀκρογιάλι·
«Ἀστροπελέκι μου καλό, γιά ξαναφέξε πάλι!»
Τρία ἀστροπελέκια ἐπέσανε, ἕνα ξοπίσω στ’ ἄλλο
Πολύ κοντά στήν κορασιά μέ βρόντημα μεγάλο·
5 Τά πέλαγα στήν ἀστραπή κι ὁ οὐρανός ἀντήχαν,
Οἱ ἀκρογιαλιές καί τά βουνά μ’ ὅσες φωνές κι ἄν εἶχαν.

2 [19.]
Πιστέψετε π’ ὅ,τι θά πῶ εἶν’ ἀκριβή ἀλήθεια,
Μά τές πολλές λαβωματιές πού μὄφαγαν τά στήθια,
Μά τούς συντρόφους πὄπεσαν στήν Κρήτη πολεμώντας,
Μά τήν ψυχή πού μ’ ἔκαψε τόν κόσμο ἀπαρατώντας.
5 (Λάλησε, Σάλπιγγα! κι ἐγώ τό σάβανο τινάζω,
Καί σχίζω δρόμο καί τς ἀχνούς ἀναστημένους κράζω:
«Μήν εἴδετε τήν ὀμορφιά πού τήν Κοιλάδα ἁγιάζει;
Πέστε, νά ἰδεῖτε τό καλό ἐσεῖς κι ὅ,τι σᾶς μοιάζει.
Καπνός δέ μένει ἀπό τή γῆ· νιός οὐρανός ἐγίνη·
10 Σάν πρῶτα ἐγώ τήν ἀγαπῶ καί θά κριθῶ μ’ αὐτήνη.
− Ψηλά τήν εἴδαμε πρωί· τῆς τρέμαν τά λουλούδια
Στή θύρα τῆς Παράδεισος πού ἐβγῆκε μέ τραγούδια·
Ἔψαλλε τήν Ἀνάσταση χαροποιά ἡ φωνή της,
Κι ἔδειχνεν ἀνυπομονιά γιά νά ’μπει στό κορμί της·
Ὁ οὐρανός ὁλόκληρος ἀγρίκαε σαστισμένος,
Τό κάψιμο ἀργοπόρουνε ὁ κόσμος ὁ ἀναμμένος·
Καί τώρα ὀμπρός τήν εἴδαμε· ὀγλήγορα σαλεύει·
Ὅμως κοιτάζει ἐδῶ κι ἐκεῖ καί κάποιονε γυρεύει»).

3 [20.]
Ἀκόμη ἐβάστουνε ἡ βροντή.....................................
Κι ἡ θάλασσα, πού σκίρτησε σάν τό χοχλό πού βράζει,
Ἡσύχασε καί ἔγινε ὅλο ἡσυχία καί πάστρα,
Σάν περιβόλι εὐώδησε κι ἐδέχτηκε ὅλα τ’ἄστρα·
5 Κάτι κρυφό μυστήριο ἐστένεψε τή φύση
Κάθε ὀμορφιά νά στολιστεῖ καί τό θυμό ν’ ἀφήσει.
Δέν εἶν’ πνοή στόν οὐρανό, στή θάλασσα, φυσώντας
Οὔτε ὅσο κάνει στόν ἀνθό ἡ μέλισσα περνώντας,
Ὅμως κοντά στήν κορασιά, πού μ’ ἔσφιξε κι ἐχάρη,
10 Ἐσειότουν τ’ ὁλοστρόγγυλο καί λαγαρό φεγγάρι·
Καί ξετυλίζει ὀγλήγορα κάτι πού ἐκεῖθε βγαίνει,
Κι ὀμπρός μου ἰδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.
Ἔτρεμε τό δροσάτο φῶς στή θεϊκιά θωριά της,
Στά μάτια της τά ὁλόμαυρα καί στά χρυσά μαλλιά της.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α1. Να αναφέρετε ονομαστικά τρία από τα κύρια θέματα της Επτανησιακής Σχολής και για το καθένα να γράψετε ένα παράδειγμα από το ποιητικό κείμενο του Διονυσίου Σολωμού που σας δόθηκε.
Μονάδες 15

Β1. Σύμφωνα με την Ελένη Τσαντσάνογλου, ένα από τα γνωρίσματα του σολωμικού έργου είναι ότι ο ποιητής συνθέτει τη φυσική και τη μεταφυσική πραγματικότητα.

α) Να εντοπίσετε και να σχολιάσετε δύο εικόνες του κειμένου που να επιβεβαιώνουν την παραπάνω άποψη. (μονάδες 10)

β) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο ποιητής επιλέγει να αναγάγει στο απόσπασμα 2 [19.] τη λυρική του αφήγηση σε επίπεδο μεταφυσικό; (μονάδες 10)
Μονάδες 20

Β2. Στο απόσπασμα 3 [20.] ο Σολωμός αναπτύσσει το μοτίβο της σιγής του κόσμου πριν από τη θεία επιφάνεια. Να βρείτε δύο εκφραστικά μέσα με τα οποία αποδίδεται το μοτίβο αυτό στο συγκεκριμένο απόσπασμα (μονάδες 10) και να τα αναλύσετε (μονάδες 10).
Μονάδες 20

Γ1. Να σχολιάσετε τους παρακάτω στίχους:

α) «Ἀστροπελέκι μου καλό, γιά ξαναφέξε πάλι!»
Τρία ἀστροπελέκια ἐπέσανε, ἕνα ξοπίσω στ’ ἄλλο
Πολύ κοντά στήν κορασιά μέ βρόντημα μεγάλο·
(σε μία παράγραφο 80 – 100 λέξεων) (μονάδες 15)

β) Ἔψαλλε τήν Ἀνάσταση χαροποιά ἡ φωνή της,
Κι ἔδειχνεν ἀνυπομονιά γιά νά ’μπει στό κορμί της· (σε μία παράγραφο 60 – 80 λέξεων) (μονάδες 10)
Μονάδες 25

Δ1. Στο παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα του Γεράσιμου Μαρκορά «Ο Όρκος» ο Μάνθος (ήρωας της Κρητικής επανάστασης των ετών 1866-1869, που έχει σκοτωθεί στο ολοκαύτωμα του Αρκαδίου) απευθύνεται στην ετοιμοθάνατη αγαπημένη του. Να συγκρίνετε ως προς το περιεχόμενο το απόσπασμα αυτό του Μαρκορά με το κείμενο του «Κρητικού» που σας δόθηκε.
Μονάδες 20


Ἄκου, Εὐδοκιά!1 – Σὰν ἔπαψαν στὸ οὐράνιο περιγιάλι
Τοῦ φτάσιμού μας ᾑ χαραίς2 – ὠιμέ! – τὰ μύρια κάλλη,
Ποῦ3 μ’ ἕνα βλέμμα ἐξάνοιξα4 τριγύρου σκορπισμένα,
Χλωμὰ καὶ κρύα μοῦ φάνηκαν, θυμούμενος ἐσένα.
Ἐπῆρα δρόμο μακρυνό. Σὰν πότε θὰ σὲ φέρῃ
Στὴν ἀγκαλιά μου ὁ Θάνατος ρωτοῦσα κάθε ἀστέρι,
Καὶ ὀμπρὸς ἀπέρναα5 κ’ ἔκανα σὲ Ἀνατολὴ καὶ Δύση
Τὸ ἀγαπητό σου τ’ ὄνομα γλυκὰ νὰ ἠχολογήσῃ.
Σὲ πλάγι οὐράνιο, ποῦ ψυχὴ δὲν ἤτανε κἀμμία,
Θλιμμένος χάμου ἐκάθισα. Στὴ μοναξιὰ τὴ θεία
Τὰ πρῶτα τῆς ἀγάπης μας εὐτυχισμένα χρόνια
Μοῦ φτερουγιάζανε ὀμπροστά, σὰν τόσα χελιδόνια.
Στὰ μέρη, ποὖχαν μᾶς ἰδῇ6 τόσαις φοραὶς ἀντάμα,
Ὁ νοῦς μου ξαναγύριζε – κ’ ἰδὲς θαυμάσιο πρᾶμα! –
Ὅ,τι θωροῦσε ὁ λογισμὸς ἔπαιρνε σῶμα ὀμπρός μου,
Ὁποῦ7 δὲν εἶναι πρόσκαιρο, σὰν τ’ ἄλλα ἐδῶ τοῦ κόσμου.
..................................................................................................
Ὤ! πᾶμε, ἀγάπη μου γλυκειά! πᾶμε, ὁ καιρὸς μᾶς βιάζει!
Δὲν εἶναι χόρτο ἢ λούλουδο ποῦ ἐκεῖ νὰ μὴ σὲ κράζῃ·
Ἐκεῖ ἀπὸ χρόνια ἡ μάννα σου καὶ ὁ δοξαστός σου κύρης
Τὴ θεία φτεροῦγα τῆς ψυχῆς ἀκαρτεροῦν νὰ γύρῃς.
Πᾶμε! – ὁ καλὸς Ἡγούμενος8, οἱ Κρητικοί μας ὅλοι
Θὰ ἰδῇς ποῦ θἄρχωνται συχνὰ στ’ὡραῖο σου περιβόλι,
Καὶ θ’ἀγροικήσῃς ἀπ’ αὐτούς, ποῦ γύρω μαζωμένοι
Στὴ χλωρασιὰ9 θὰ κάθωνται, τί μάχαις ἔχουν γένῃ,
Καὶ πόσα ἐβάψαν αἵματα κάθε βουνὸ τῆς Κρήτης,
Πρὶν σκύψῃ πάλε στὸ ζυγὸ τὴν ἔρμη κεφαλή της.

Π.Δ. Μαστροδημήτρης, Ο Όρκος του Μαρκορά, Εκδόσεις Κανάκη, σσ. 140-141.

1. Εὐδοκιά: το όνομα της αγαπημένης του Μάνθου
2. ᾑ χαραίς: οι χαρές
3. ποῦ: που
4. ἐξάνοιξα: είδα, διέκρινα
5. ἀπέρναα: περνούσα
6. ποὖχαν μᾶς ἰδῇ: που μας είχαν δει
7. Ὁποῦ: που
8. Ἡγούμενος: ο ηγούμενος του Αρκαδίου
9. χλωρασιά: βλάστηση, πρασινάδα

Ενδεικτικές Απαντήσεις

Α1. Τρεις βασικές θεματικές της Επτανησιακής Σχολής είναι η φύση, η γυναίκα και η θρησκεία.
Η φύση κυριαρχεί στην ποιητική σύνθεση του Σολωμού αποτελώντας το σκηνικό πλαίσιο της ιστορίας και συνάμα, μέσω της τρικυμίας, την πρώτη από τις δοκιμασίες του ήρωα.
«Τά πέλαγα στήν ἀστραπή κι ὁ οὐρανός ἀντήχαν,
Οἱ ἀκρογιαλιές καί τά βουνά μ’ ὅσες φωνές κι ἄν εἶχαν»
Η γυναίκα αποκτά ιδιαίτερη σημασία στον Κρητικό τόσο με την αρραβωνιαστικιά, την οποία ο ήρωας αναζητά με επιμονή ακόμη και λίγο προτού γίνει η Έσχατη Κρίση, όσο και με τη θεϊκή μορφή της Φεγγαροντυμένης.
«Κι ὀμπρός μου ἰδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.
Ἔτρεμε τό δροσάτο φῶς στή θεϊκιά θωριά της,
Στά μάτια της τά ὁλόμαυρα καί στά χρυσά μαλλιά της.»
Η θρησκεία βρίσκει την έκφρασή της στο 2ο απόσπασμα, όπου ο ποιητής παρουσιάζει την ανάσταση των νεκρών και την προσδοκία τις Κρίσης των ψυχών.
«Λάλησε, Σάλπιγγα! κι ἐγώ τό σάβανο τινάζω,
Καί σχίζω δρόμο καί τς ἀχνούς ἀναστημένους κράζω»

Β1.
α) Ο Σολωμός, έχοντας δεχτεί επιρροές από το κίνημα του Ρομαντισμού διανθίζει το έργο του με μεταφυσικές προεκτάσεις, οι οποίες δημιουργούν μια ιδιαίτερη σύνθεση με τη φυσική πραγματικότητα.
Η σύνθεση μεταφυσικής και φυσικής πραγματικότητας γίνεται αντιληπτή στα πλαίσια του 2ου αποσπάσματος, όπου ο ποιητής επιτρέπει τη διατήρηση ανθρώπινων συναισθημάτων στις ψυχές των αναστημένων, παρόλο που η κατάσταση του θανάτου οδηγεί εξορισμού στην αποβολή των δεσμών της ψυχής με κάθε γήινη διάστασή της. Παρατηρούμε, δηλαδή, μια εγκοσμίωση του παραδείσιου τοπίου, στο οποίο οι ψυχές των αχνών αναστημένων κινούνται, μιλούν, σκέφτονται και αισθάνονται, όπως όταν βρίσκονταν στη γη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η εικόνα της κόρης που τραγουδά με χαρά την Ανάσταση.
Στο ίδιο απόσπασμα η κόρη παρουσιάζεται να ανυπομονεί να μπει ξανά στο κορμί της, εικόνα που μας παραπέμπει στην εν σαρκί ανάσταση, στην επιστροφή δηλαδή των ψυχών στην πρότερη κατάστασή τους, όπου η μεταφυσική τους υπόσταση θα ενωθεί εκ νέου με τη φυσική, γήινη, υπόστασή τους.
Σύνθεση της μεταφυσικής με τη φυσική πραγματικότητα έχουμε και στο 3ο απόσπασμα με την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης, όπου μια θεϊκή παρουσία, μια υπερκόσμια οντότητα, λαμβάνει ανθρώπινη μορφή και παρουσιάζεται μπροστά στον ήρωα.
«Κι ὀμπρός μου ἰδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη.
Ἔτρεμε τό δροσάτο φῶς στή θεϊκιά θωριά της,
Στά μάτια της τά ὁλόμαυρα καί στά χρυσά μαλλιά της.»

β)
- Το πέρασμα της αφήγησης σε μεταφυσικό επίπεδο, με τον ήρωα να αναζητά την αγαπημένη του ακόμη και μετά το θάνατό του, έρχεται να δώσει στον Κρητικό την ευκαιρία μιας ετεροχρονισμένης παραμυθίας με το να βρεθεί ξανά με την αρραβωνιαστικιά του, ο θάνατος της οποίας του είχε προκαλέσει ανείπωτο πόνο.
- Παράλληλα, η αναφορά σ’ αυτή την απροσδόκητη αναζήτηση στην Κοιλάδα Ιωσαφάτ παρουσιάζει εμφατικά την αγάπη του ήρωα για την αρραβωνιαστικιά του και προϊδεάζει έτσι ο ποιητής τους αναγνώστες του για την ένταση των δοκιμασιών που θα απαιτηθούν, ώστε ο άντρας αυτός να μην κατορθώσει να σώσει την αγαπημένη του.
- Ο Σολωμός έχοντας κατά νου τους αφορισμούς του Πλάτωνα για τη διάθεση των ποιητών να παρουσιάζουν τους ήρωές τους δέσμιους του αισθητού κόσμου, έρχεται με τη δική του σύνθεση να προτάξει την ηθική απελευθέρωση του ήρωά του, μέσω υπέρμετρων δοκιμασιών, παρέχοντάς του τη δυνατότητα να αποδεσμευτεί από την περιορισμένη αντίληψη των αισθήσεων και να κινηθεί πέρα από τοπικούς και χρονικούς περιορισμούς.
- Η αφήγηση αυτή, επιπλέον, τονίζει την έντονη θρησκευτικότητα του ποιητή, που με άδολη πίστη διατηρεί στην ψυχή του την ελπίδα της ανάστασης των νεκρών και της υπερνίκησης του θανάτου. Είναι χαρακτηριστικό, άλλωστε, ότι σε πολλές συνθέσεις του Σολωμού η αναφορά στο θάνατο ακολουθείται με αναφορά στην ανάσταση των νεκρών.

Β2. Η εμφάνιση της θεϊκής μορφής προετοιμάζεται με τη θαυμαστή και απότομη σιγή που επικρατεί στη φύση, που μόλις πριν λίγο βρισκόταν σε πλήρη αναταραχή.
Το μοτίβο της σιγής δίνεται από τον ποιητή με τη χρήση αρκετών εκφραστικών μέσων, ας δούμε δύο από αυτά:
«Ἡσύχασε καί ἔγινε ὅλο ἡσυχία καί πάστρα,» Στον στίχο αυτό έχουμε το σχήμα της επανάληψης, όπου η έννοια της ησυχία δίνεται εμφατικά (ησύχασε-ησυχία) και δημιουργεί έντονη αντίθεση με την κατάσταση που επικρατούσε προηγουμένως στη φύση. Η ξαφνική παύση της τρικυμίας και των ανέμων, δημιουργεί την αίσθηση πως κάτι το ιδιαίτερο πρόκειται να ακολουθήσει και πως μόνο μια υπερφυσική δύναμη θα μπορούσε να προκαλέσει μια τόσο αιφνίδια αλλαγή στο φυσικό περιβάλλον. 
«Σάν περιβόλι εὐώδησε κι ἐδέχτηκε ὅλα τ’ἄστρα·» Η εξαιρετική αυτή παρομοίωση παρουσιάζει με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο την ηρεμία που επικράτησε στη θάλασσα, η οποία ακινητοποιείται σε τέτοιο βαθμό ώστε αντανακλά τα αστέρια και μοιάζει με ευωδιαστό περιβόλι, τα άνθη του οποίου είναι τα αστέρια του ουρανού. Η εικόνα της θάλασσας που λειτουργεί σαν καθρέφτης του ουρανού, μας προετοιμάζει για τον ξεχωριστό ρόλο που θα επιτελέσει η θάλασσα, η οποία θα λειτουργήσει ως συνεκτικός δεσμός ανάμεσα στο φυσικό περιβάλλον και στην υπερφυσική μορφή της φεγγαροντυμένης, η εμφάνιση της οποίας θα πραγματοποιηθεί σύντομα πάνω στα γαλήνια νερά της θάλασσας.

Γ1
α) Ο ήρωας προσφωνεί και συνάμα προσωποποιεί το αστροπελέκι «αστροπελέκι μου καλό», θέλοντας να το εξευμενίσει, για να αξιοποιήσει την ισχυρή αυτή δύναμη της φύσης προς όφελός του. Η φύση εδώ δείχνει την αρνητική της όψη στον ήρωα, ο οποίος αποκαλώντας το αστροπελέκι καλό καταφεύγει σ’ έναν συνειδητό ευφημισμό, καθώς το σκοτάδι που επικρατεί παντού δεν του επιτρέπει να γνωρίζει που ακριβώς βρίσκεται, ενώ το φως του εχθρικού αστροπελεκιού, θα του δώσει την ευκαιρία να δει καθαρότερα. Τα τρία αστροπελέκια που θα πέσουν δημιουργούν την παράδοξη συνέργεια ενός καταστροφικού φαινομένου με τον αδύναμο και παραδομένο στα κύματα ήρωα. Το φως από τα αστροπελέκια, παράλληλα, θα λειτουργήσει ως μέσο ανάδειξης της κορασιάς, ώστε με φυσικό τρόπο ο ποιητής να μας παρουσιάσει τα δύο βασικά πρόσωπα της ιστορίας.
Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι στους στίχους αυτούς εκφράζεται η επίδραση που έχει δεχτεί ο Σολωμός από τη δημοτική ποίηση μέσα από τη θεματική της ανά τρία σύνθεσης (τρία αστροπελέκια).

β) Η παρουσίαση της κοπέλας να τραγουδά με χαρά την ανάσταση, τονίζει το στοιχείο της εγκοσμίωσης, καθώς ο ποιητής αποδίδει στις ψυχές των νεκρών συναισθήματα και συνήθειες που είχαν όταν ακόμη βρίσκονταν ζωντανοί στη γη. Ενώ δίνει στην αναμονή της Έσχατης Κρίσης μια αίσθηση χαρμόσυνης προσμονής, που τονίζει την πίστη του ποιητή και τη θετική αντίληψή του για το κρίσιμο αυτό γεγονός.
Η ανυπομονησία της κόρης να μπει ξανά στο κορμί της, θέτει το θέμα της εν σαρκί ανάστασης, που αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για τη συνάντηση του ήρωα με την αγαπημένη του.
Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί πως η όλη εικόνα μας παραπέμπει στη μεταφυσική διάσταση που λαμβάνει η αφήγηση στο συγκεκριμένο απόσπασμα.

Δ1.
Οι δύο ποιητικές συνθέσεις παρουσιάζουν, ως προς το περιεχόμενο, αρκετές ομοιότητες, καθώς πραγματεύονται το θέμα της αγάπης που ξεπερνά τα όρια του χρόνου και διατηρείται ακέραιη ακόμη και μετά το θάνατο. Πιο συγκεκριμένα, ο Μάνθος που είναι ήδη νεκρός, απευθύνεται στην αγαπημένη του που είναι ετοιμοθάνατη, παρασταίνοντάς της τις ομορφιές του παραδείσου και λέγοντάς της πόσο εκείνος και οι δικοί της ανυπομονούν να τη δουν κοντά τους.
Τα δύο ποιήματα έχουν ως ιστορικό πλαίσιο γεγονότα που σχετίζονται με επαναστάσεις στην Κρήτη, βασίζουν την αφήγησή τους στις περιπέτειες ενός ερωτευμένου ζευγαριού και μεταθέτουν την εξέλιξη της ιστορίας σε μεταφυσικό επίπεδο παρουσιάζοντας τα πρόσωπα της ιστορίας στον παράδεισο. Η προσδοκία της επανένωσης του ζευγαριού, έστω και στη μεταθανάτια ύπαρξη, κατέχει κεντρικό ρόλο και προσδίδει μια συναισθηματική φόρτιση στα ποιήματα, καθώς οι ήρωες εκφράζουν την ένταση της αγάπης τους και ανυπομονούν να συναντηθούν ξανά.
Ο Μάνθος, μάλιστα, παρουσιάζεται να ρωτά με αγωνία κάθε αστέρι που βρίσκει στον ουρανό για το πότε θα έρθει και η αγαπημένη του εκεί, όπως ο Κρητικός ρωτούσε τις ψυχές των αχνών αναστημένων για το αν είδαν τη δική του αγαπημένη.
Η αγωνία που εκφράζουν τα πρόσωπα των ποιημάτων και οι περιγραφές του παραδείσιου τοπίου, αποτελούν σαφή στοιχεία εγκοσμίωσης, καθώς οι ποιητές αποδίδουν στις ψυχές των νεκρών και στον παράδεισο, χαρακτηριστικά της γήινης ύπαρξης.
Τα δύο κείμενα, βέβαια, παρουσιάζουν και κάποιες διαφοροποιήσεις, καθώς ενώ στον Κρητικό η κοπέλα είναι νεκρή και ο ήρωας καταφεύγει στην αναζήτησή της και στο πρόθυμο πέρασμά του στο χώρων των ψυχών για να τη βρει, στον Όρκο η ιστορία εξελίσσεται αντίστροφα. Η κοπέλα είναι ζωντανή και αναζητά τον αγαπημένο της που έχει όμως σκοτωθεί, χωρίς εκείνη να το γνωρίζει.
Στον Κρητικό ο ήρωας θα μεταβεί αυτοβούλως στο μεταφυσικό επίπεδο της μεταθανάτιας ύπαρξης, ενώ στον Όρκο ο Μάνθος καλεί την αγαπημένη του να έρθει κοντά του στον παράδεισο, χωρίς φόβο, επιχειρώντας με τα λόγια του να παρηγορήσει την επιθανάτια αγωνία της.
Ο Κρητικός αναζητά την αγαπημένη του και μαθαίνει για τις πράξεις της από τους αχνούς αναστημένους, ενώ ο Μάνθος απευθύνει τα λόγια του απευθείας στην αγαπημένη του.
Επίσης, στον Όρκο που είναι εκτενέστερη η αναφορά στη μεταθανάτια ύπαρξη των ψυχών, ο Μαρκοράς έχει την ευκαιρία να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες για τα εκεί πρόσωπα, παρουσιάζοντας τους γονείς της Ευδοκίας, αλλά και τους συντοπίτες και συναγωνιστές του Μάνθου.
Τέλος, η αφήγηση στον Όρκο δεν τοποθετείται λίγο προτού συμβεί η Έσχατη Κρίση, όπως γίνεται στον Κρητικό, δίνοντας έτσι στον Μάνθο το περιθώριο να παρουσιάσει στην αγαπημένη του πώς θα είναι η «ζωή» τους εκεί, όταν θα έρθει κι εκείνη κοντά του.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Διονύσιος Σολωμός «Ο Κρητικός»: Στους στίχους 7-14 (2ο μέρος) η φύση συνενώνεται με το πνεύμα. Πώς επιτυγχάνεται αυτό;

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...